Çocukken apartman girişindeki posta kutumuza bakmak en heyecan verici şeydi. İnternetin olmadığı, telefonun yeni bağlandığı yıllar. Şöyle düşünün, bildirim almanın tek yolu, fiziksel posta kutusunun üstündeki iki küçük delikten içinin dolu olduğunu görmek. İşte o yıllarda bir gün posta kutusuna bakıyorum ki dolu. Minik bir heyecan. Bir zarf var ama üzerinde isim yazmıyor. Okumayı da yeni öğrenmişim. Zarfın içinden teksir kağıdına daktiloyla yazılmış bir mektup çıkıyor. Hızla okumaya başlıyorum. Detayını şimdi hatırlamadığım, o zaman da anlamadığım gizemli anlatıların sonunda aşağı yukarı şöyle bir not: Bu mektubu çoğaltıp 10 kişiye ulaştıranlar zengin oldu, mal mülk yaptı, ulaştırmayanların evi yandı. Benim ‘evimiz yanmasın’ telaşımla, büyükler çok ciddiye almasa da bir şekilde çoğaltılıyor o mektup ve başka bir apartmandaki 10 posta kutusuna atıyoruz. Henüz yedi, bilemedin sekiz yaşındayım.

Sonradan anladım, benim bu çocukluk anım aslında bir WhatsApp simülasyonuymuş. İşte bu haftaki Köşe Vuruşu’nda da güncel bir WhatsApp söylentisi üzerine sormak istiyorum: WhatsApp’taki o ses kaydındaki gizemli arkadaş kimle konuşuyor?

SES KAYDI ULAŞTIYSA ÖNEMLİ KİŞİYİM

WhatsApp’tan dolaşan ses kayıtlarının artık parodilere konu olan bir şablonu var. Genellikle endişeli bir ses oluyor. Ne hakkında konuşacaksa asla o konunun uzmanı olmuyor. Doktor bir arkadaşım, avukat bir arkadaşım, jeolog bir arkadaşım, hemşire bir arkadaşım vb. Bazen kuzenim, amcamın gelini, halamın torunu gibi uzak yakın akraba kontenjanı da devreye giriyor. Bu ses kayıtlarında herkesten gizlenen bir konu oluyor illa ki. Biz seçilmiş arkadaşları olan seçilmiş kişi olduğumuz için nasılsa bizi bulmuş. Gazı alan alıyor, kaydı diğer WhatsApp gruplarında önemli insan olmanın verdiği ağırlıkla yayıyor. Gruplar açık olmadığı için bir teyit olanağı da yok tabii. Şöyle ki ses kaydının kimden çıktığı bile belli değil. Bilmese de inananlarımız çoğunlukta. Oysa anlattığı kuyruklu bir yalan. Kimileri de hoax: Yani birilerini aptal durumuna düşürmek için yapılan aldatmaca. Açık mecradan bunu yapmaya cesaret edemeyenler WhatsApp’tan isimsizce yayıyor.

WHATSAPP GRUPLARINDA PANİK

İşte o ses kayıtlarının güncel bir örneği WhatsApp’ı hedef alıyor: “Arkadaşlar biraz önce bir avukat arkadaşım aradı. Meclis’te şu an görüşülmekte olan yasa çıkmak üzereymiş. Bu WhatsApp gruplarıyla ilgili çok ciddi yaptırımlar, cezalar gelecekmiş. Bana önerdiği şey, dahil olduğun grupların yöneticilerine söyle, grupları silip kapatsınlar, aynı adla yeniden açsınlar, tekrar davet etsinler.” şeklinde gidiyor. Bu ses kaydı birkaç ayrı gruptan bana da ulaştı. İhtimal vermedim ama yine teyit amaçlı olarak medyaya baktım. Gazetelerde Meclis’teki torba yasa ile ilgili haberler var ama böyle bir detay yok. Bak sen şu işe. Meclis’te böyle bir yasa görüşülecek ama muhalefet vekillerinin dahi haberi olmayacak. Maalesef çoğu kişi bu sorgulamayı yapmıyor, kimilerinin de teyit etmeye vakti yok.

PEKİ, OLMAZ MI?

Her şaka biraz gerçeğe tutunur. WhatsApp ile ilgili şu an gerçek olmayan ses kaydı ve görsellerde muhtemelen Hindistan’daki uygulamayı temel alıyor. Çünkü akla hayale gelmeyecek ölçüde yalan haberin WhatsApp üzerinden yayıldığı, bu nedenle insanların öldürüldüğü Hindistan’da, gruplarda yazılanlardan grupların yöneticilerini de sorumlu tutan bir yasa var. Bu yasaya göre eğer grupta yalan haberlere paylaşılırsa grup yöneticisinin bunu teyit etmesi, belirtmesi ve bu haberi yayan kişiyi gruptan çıkartması gerekiyor. Aksi halde hapis yolu açık.

NABIZ MI YOKLANIYOR?

Komplo teorilerine tutunarak yazı yazan biri olsam, “Acaba bu yasayı Türkiye’ye uyarlayacaklar da bununla nabız mı yokluyorlar?” derdim ama öyle biri değilim ve bunu düşünmek istemem. Peki, bununla nasıl mücadele edeceğiz? Hepimiz üzerimize düşen teyit sorumluluğunu yerine getirir, bu yalan yanlış bilgileri yaymazsak böyle bir yasayı kimse aklına getirmez. Bu zemini kurutmak için de medya okuryazarlığı eğitimin ana unsuru olmalı. Çünkü bu sadece teknolojiyle ilgili değil. Yazının girişinde aktardığım çocukluk anımda olduğu gibi teknoloji yeni olsa da insan eski insan ve kolayca aldanmaya meyilli. Gelelim başlıktaki soruya: WhatsApp ses kaydındaki o gizemli arkadaş kimle konuşuyor? O arkadaş, çocukluğumuzdan beri içimizde yaşayan aldanmaya müsait yanımızla konuşuyor. Kimse kendine çok güvenmesin, çünkü o arkadaş hepimizin içinde farklı düzeylerde yaşıyor.