Yanılsamaların gerçekliği

Öyküm DENİZ

“Dünyayı olduğu gibi gördüğümüzü zannederiz ama çoğu şeyi gözden kaçırırız” cümlesiyle bir nevi yaptıkları onlarca deneyin çıkış kapısını da aralamış olan Christopher Chabris ve Daniel Simons, adından oldukça söz ettirmiş meşhur deneyleri Görünmez Goril’in adını verdikleri kitaplarıyla yanılsamaların hayatımızda ne büyük işler başarabildiğini veya batırabildiğini göstermiştir. Çevirisini Bülent Doğan’ın yapmış olduğu Görünmez Goril, Say Yayınları etiketiyle meraklısını bekliyor.

GÖRÜNMEZ GORİL DENEYİ

Görünmez Goril, altı bölüme ayrılmış ve yanılsamalar kelimesi dikkat yanılsaması, bellek yanılsaması, özgüven yanılsaması, bilgi yanılsaması, sebep yanılsaması ve potansiyel yanılsama başlıkları altında anlamlandırılmış. İnternet üzerinden de rahatlıkla ulaşabileceğiniz Görünmez Goril deneyinde bu iki psikolog, beyaz ve siyah tişört giymiş bir grup insanın yerde top sektirerek belli noktalara hareket etmelerini istiyor. Belirlenen gruba tüm dikkatini birbirleri arasında seken toplara vermeleri söyleniyor. O sırada planlanmış şekilde aralarına giren, duran, kameraya bakarak göğsünü yumruklayan ve giden bir goril görünüyor. Deney bitiminde grupta top oynayan insanlara gorili görüp görmedikleri soruluyor. Çoğunluk aralarına bir gorilin girdiğinden bile habersiz. Daha sonrasında video izletiliyor ve aralarına girip göğsüne vuran gorili görenler şaşırıyor. Görünmez Goril kitabı işte bu dikkat yanılsaması örneğinin timsali deneyden doğuyor. Christopher ve Daniel’e göre aklımız dikkat ettiğimiz şeylerin dışında kalan her şeyi kelimenin tam anlamıyla bulanıklaştırıyor. Telefonla konuşan birinin yoldan geçen motosikletli kişiyi görmemesi gibi, boğazı sıkılan bir gencin çevresindekiler tarafından kurtarıldığını düşünmesi gibi, iş başvurusuna giden birinin kendisine olan güveninin aslında özgüven yanılsamasının bir sonucu olması gibi birçok örneğe yer verilmiş.

GÖRÜNMEZ GORİL, Christopher Chabris- Daniel Simons, Çeviren: Bülent Doğan, Say Yayınları, 2020

BEYİN İNKÂR EDER

Beynimiz ilk seferde yanlış yaptığını kabul etmek istemez ve hemen inkâr eder. “Hayır, orada bir goril yoktu. Tabii ki herkes bana yardım etmeye koştu. Lütfen beyefendi ben bu işte oldukça iyiyimdir, hızlı öğrenirim. Motosikletli biri olsa kesin görürdüm…” Bu cümleler bu inkârların sonucudur. Fakat aslında bir yanılsamadır. Ne yazık ki elimizi başımızın üstünde tuttuğumuz beynimize sokup düzeltemeyiz ki kendisine gelsin. Fakat dikkat etmek ve bahsedilen konuda deneyim kazanmak, bilgilenmek bu yanılsamayı bir nebze azaltacaktır. “Tüm yanılsamaları birbirine bağlayan ortak bir özellik daha vardır. Zihnimizin bir şeyi ne kadar kolay yaptığı ile ne kadar iyi yaptığını birbirine karıştırırız.”

Yeni alınmış elektronik alet gibi kendimin karşısına geçip sistemimi kurcalamama sebep olan Görünmez Goril, gerçek ve deneyimlenmiş olaylarla diğer bütün kişisel gelişim kitaplarından farklı olduğunu yeterince ortaya koymuştur. “Sebep gündelik yanılsamaların hepimizi etkilemesidir.”