Yeniden keşfedilen tarım yöntemi: Karışık ekim

Suzan Şönger - Biyolog 

Son yıllarda bilim insanları, sürdürülebilirlik arayışında "karışık ekim" (intercropping) yöntemine yeniden yöneliyor. Oysa bu, yenilikten çok bir hatırlayış meselesi. Binlerce yıldır dünyanın dört bir yanında, özellikle yerli halklar tarafından uygulanan bu tarım yöntemi, modern tarımın hızı ve homojenliği karşısında unutturulmuş bir miras.

Birden fazla bitki türünün aynı anda ve yan yana yetiştirildiği karışık ekim yöntemi sürdürülebilir bir geleceğin kapısını aralıyor. Bu yöntemle, çiftçi toprağını, zamanını ve kaynaklarını daha verimli kullanırken, doğayla daha uyumlu ve dirençli bir tarım modeli kurabiliyor. Ancak bu yöntemin hak ettiği değeri görmemesinin ardında yatan sebepler, sadece tarımsal değil, politik ve ekonomik yönleriyle de dikkat çekici.

KAPİTALİZMİN TARIM HALİ: MONOKÜLTÜR

Endüstri devriminden sonra hız kazanan modern tarım, yüksek verimi tekil ürünlerle sağlamaya odaklandı. Bu yüzden “monokültür” yani geniş tarlalara tek tip ürün ekilmesi, tarım politikalarının merkezine oturdu. Makineleşmeye uygun, kolay yönetilebilir ve piyasa için standartlaştırılmış bu model, doğayı anlamaya değil, onu kontrol altına almaya dayalıydı. Ancak bu sistemin görünmeyen maliyeti çok büyüktü: toprak erozyonu, biyoçeşitliliğin çöküşü, kimyasallara bağımlılık ve üretici bağımsızlığının giderek zayıflaması.

Oysa karışık ekim, toprağın bu sömürüsünü tersine çevirebilecek büyük bir potansiyele sahip. Birbiriyle uyumlu bitkilerin aynı anda yetiştirilmesi; suyun, toprağın ve güneş ışığının daha dengeli kullanılmasını sağlıyor. Örneğin, baklagillerin mısırla birlikte dikildiği sistemlerde toprak azot açısından zenginleşirken, türlerin iklim dayanıklılığı da artıyor. Monokültürün aksine karışık ekim, doğanın karmaşıklığını avantaja çevirerek, tarım zararlılarıyla mücadelede doğaya uyumlu çözümler sunarak pestisit kullanımını da azaltıyor.

ÜÇ KIZ KARDEŞ

Karışık ekim uygulaması yeni değil. Kuzey Amerika’daki yerli halkların binlerce yıl boyunca uyguladığı “Üç Kız Kardeş” sistemi bunun en bilinen örneği. Mısır, fasulye ve kabağın birlikte ekildiği bu geleneksel yöntemde, fasulye mısıra sarılarak onu destek olarak kullanırken, kabak yaprakları toprağın fazla ısınmasını ve su kaybını engelliyor. Tania Ngapo ve meslektaşlarının araştırmasına göre, bu sistemin temelinde yatan karşılıklı fayda ilişkisi, ekolojik sürdürülebilirlik açısından da oldukça değerli.

AVRUPA’NIN YÜZÜNÜ  DÖNDÜĞÜ GERÇEKLİK

Batı’nın bilimsel tarım anlayışı, doğrudan ölçülebilen verimlilik ve mekanik müdahaleye dayandığı için, doğayla işbirliği üzerine kurulu geleneksel yöntemlere şüpheyle yaklaştı. 20. yüzyılın başlarında yazılmış bilimsel raporlar Avrupa’nın karışık ekim yöntemine bakış açısını da yansıtır nitelikte. Karışık ekim yapan Afrikalı çiftçileri “en basit tarım ilkelerinden habersiz, dağınık ve batıl yöntemlerle tarım yapan” olarak tanimlayan  sömürgeci araştırmacıların raporlarına ulaşmak mümkün.

Karışık ekim gibi bilgi-yoğun uygulamalar, çiftçilerin yüzyıllara dayanan gözlemlerine ve doğayla kurdukları ilişkiye dayanıyor. Avrupa’da son yıllarda karışık ekime ilginin artması, bu yöntemin sadece doğaya değil, ekonomiye de katkı sağladığını gösteriyor. Özellikle doğaya yararı açısından karışık ekimin sunduğu avantajlar—örneğin erozyon kontrolü, toprak yapısının iyileştirilmesi ve biyoçeşitliliğin artırılması—giderek daha fazla bilimsel kanıtla destekleniyor.

Sorulması gereken asıl soru şu: Sadece üretimi artırmayı hedefleyen, doğayı bir kaynak deposu olarak gören anlayışla sürdürülebilir bir gelecek kurmak mümkün mü? Yerli tarım sistemlerinin, kırsal bilgi ağlarının ve agroekolojinin yeniden ciddiye alınması, sürdürülebilirliğin temel bir koşulu hâline geliyor. Bu yöntemle doğa bir “kaynak” değil, bir “ortak” olarak yeniden tanımlanıyor.

Bugün Avrupa’da karışık ekim yeniden gündeme geliyorsa, bu yalnızca iklim krizinin yarattığı baskılarla değil, aynı zamanda bilgiye bakışımızdaki dönüşümle de ilgili. Yerel bilgi birikimiyle bilimsel verinin birlikte çalışabileceği bir tarım sistemi inşa etmeden, ne doğayı korumak ne de çiftçiyi yaşatmak mümkün. Üstelik bu yalnızca başlangıç. Agroekolojik tarım yöntemleri, pestisit bağımlılığından toprak erozyonuna, kuraklığa dayanıklı üretimden gıda güvenliğine kadar pek çok sorunun çözümünü içinde barındıran bir toplumsal dönüşümün de anahtarı olabilir.