Yurttaşın cebinden çıkan vergi hazineye girmiyor: Vergiler tahsil edilemiyor

Ozan GÜNDOĞDU

Türkiye son 1 yıldır ciddi bir bütçe krizi yaşıyor. Harcamalarını kısamayan hükümetin daralan ekonomi yüzünden gelirleri de azalıyor. Yurtiçinde talebin azalmasıyla beraber ÖTV, KDV gibi harcamalar üzerinden toplanan vergi gelirleri azalıyor. Dahası toplam gelirin azalmasıyla beraber gelir vergisi, kurumlar vergisi gibi gelirler üzerinde toplanan vergi gelirleri de azalıyor. Ancak vergiye ilişkin tek sorun bununla sınırlı değil. Son yıllarda yaşanan bir sorun gittikçe gün yüzüne çıkmaya başladı. Türkiye’de mükellefin vergi borcu hesaplanıyor, borç mükellefe tebliğ ediliyor, mükellef borca itiraz etmiyorsa vergi belli bir süre sonra tahakkuk ediyor. Başka bir deyişle vergi artık ödenme ya da tahsilat aşamasına geçiyor. Vergi sistemindeki sorun da buradan başlıyor. Tahakkuk eden yani ödeme aşamasına gelen vergiler tahsil edilemiyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bağlı Muhasebat Genel Müdürlüğü’nün verileri bu izaha muhtaç durumu da gözler önüne seriyor.

Genel Müdürlüğün verilerine göre bu yıl eylül ayına dek 680,6 milyar lira vergi tahakkuku gerçekleşti. Yani bu tutarda vergi borcu mükelleflere tebliğ edildi ve mükellefler bu vergi borcuna itiraz etmeyerek tahsilat süreci başladı. Buna karşılık tahakkuk eden vergi borcunun yalnızca yüzde 71,3’ü tahsil edilebildi. Eylül ayına dek tahsil edilebilen toplam vergi tutarı 485,3 milyar lira. Eğer tahakkuk eden vergilerin tümü tahsil edilebilseydi hazinenin kasasına yaklaşık 200 milyar lira girecek ve 85 milyar lira açığı bulunan bütçenin 115 milyar lira fazlası bulunacaktı.

100 liralık KDV’nin 33 lirası tahsil edilebildi

Peki tahsil edilemeyen vergiler daha çok hangi tür vergilerden oluşuyor? Bu konuda en kötü performans KDV’ye ait. Yurtiçinde işlem gören mallarda tahakkuk eden KDV’nin sadece yüzde 33,4’ü tahsil edilebilmiş durumda. Başka bir deyişle yurttaşlar satın aldıkları mal ve hizmetlerin içinde KDV’ye katlandılar, ancak nihai üretici yurttaştan tahsil ettiği KDV’yi henüz vergi dairesine yatırmadı. 123,4 milyar liralık KDV tahakkukuna karşılık, tahsil edilebilen KDV tutarı 41,2 milyar liraya sınırlı kaldı. Hükümet sadece tahakkuk eden KDV’yi tahsil edebilseydi bütçe açığı neredeyse kapanacaktı.

Türk vergi sistemindeki başlıca vergilerde tahakkuk tahsilat oranları şu şekilde;

♦ Gelir vergisi: % 71,3
Tahakkuk: 163,9 milyar lira
Tahsilat: 116,9 milyar lira

♦ Kurumlar vergisi: %68,8
Tahakkuk: 80,6 milyar lira
Tahsilat: 55,4 milyar lira

♦ Motorlu taşıtlar vergisi : %62,2
Tahakkuk: 20,7 milyar lira
Tahsilat: 12,9 milyar lira

♦ Özel Tüketim Vergisi: %86,3
Tahakkuk: 123,2 milyar lira
Tahsilat: 106,4 milyar lira

♦ Yurtiçinde toplanan Katma değer vergisi: %33,4
Tahakkuk: 123,4 milyar lira
Tahsilat: 41,2 milyar lira

♦​ Damga vergisi: %65
Tahakkuk: 21 milyar lira
Tahsilat: 13,7 milyar lira

***

Bütçeyi ÖTV ayakta tutuyor
Tahakkuk tahsilat oranı düşünüldüğünde performansı en iyi olan vergilerin başına özel tüketim vergisi (ÖTV) geliyor. ÖTV’nin tahakkuk tahsilat oranı yüzde 86,3. Buna karşılık ÖTV’nin konu olduğu mallarda da tahakkuk tahsilat oranı en yüksek olan ürün tütün ürünleri. Eylül ayına dek tütün ürünlerinde 39,7 milyar liralık ÖTV tahakkuk ederken bu tutarın 38,9’u hazine’nin kasasına girmiş durumda.