Bir Genco geçti hayatımızdan
Tanımaktan onur duyduğum, sahnede izlerken tüylerimin diken diken olduğu, politik tiyatronun ülkemizdeki en önemli temsilcisi Genco Erkal da artık dokunmadan sevmeyi sürdüreceğimiz insanlar kervanına katıldı. Genco Erkal adını duymayan yoktur sanıyorum, aslında duymak değil de tanımak, bilmek çok önemli. Son dönemlerde özellikle Nâzım’ı tiyatroya taşıyarak Nâzım Hikmet’le özdeşleşmiş, sahneye Nâzım çıkmışçasına bizi heyecanlandıran çok başarılı bir tiyatrocu olmanın ötesinde çok farklı biriydi Genco Erkal. Bakmayın sahnedeki simsiyah kostümlerine, rengarenk bir tiyatro insanıydı. Tiyatroya adımını attığı ilk günden beri artık tiyatrosuz yapamayacağını biliyordu. Babasının tiyatroyu -neredeyse- yasaklamasına rağmen aldığı psikoloji eğitimi belki de onu bugünlere taşıyan en önemli yoldaşı olacaktı.
∗∗∗
22 yaşında ilk kez profesyonel olarak Muammer Karaca Tiyatrosu’nda “Çöl Faresi” isimli oyunda sahneyi kimlerle paylaşmıştı biliyor musunuz? Yıldız Kenter, Müşfik Kenter, Sadri Alışık, Cahit Irgat, Lale Oraloğlu... Peki oyunu Muhsin Ertuğrul’un yönettiğini biliyor muydunuz? Türkiye’de ve dünyada Gogol’un “Bir Delinin Hatıra Defteri” isimli oyunla ilk kez tek kişilik bir gösteri sergilediğini... Yine 1975 yılında sadece Nâzım Hikmet şiirlerinden oluşan “Kerem Gibi”nin de şiirlerden oluşan ilk tiyatro oyunu olduğunu... Zülfü Livaneli ve Joan Baez ile aynı sahneyi paylaştığını... Nazım’ın şiirlerini çeşitli ülkelerin sahnelerinde İngilizce, Fransızca, İtalyanca, İspanyolca ve Rumca okuduğunu... Ruhi Su ile birlikte “Dostlar Korosu”nu kurduğunu... İsmini kan davası yüzünden bıçaklanan bir Kürt gencinden aldığını…*** Robert Kolej’de okurken Tiyatro Kulübü Başkanı seçilip okulun ilk Anadolu turnesini düzenlediğini... Amatör tiyatro grubu “Üniversiteli Genç Oyuncular” topluluğu ile Erdek’te Türkiye’nin ilk kültür ve sanat şenliğini gerçekleştirdiğini... 1963 yılında Asaf Çiyiltepe’nin kurduğu Arena Tiyatrosu’nda “Aslan Asker Şvayk” daki rolüyle ilk kez “İlhan İskender” ödülünü aldığını ve yine bu oyunla ilk kez “halkı askerliğe karşı soğutma” suçundan gözaltına alındığını biliyor muydunuz? Genco Erkal, tanıdıkça ve hakkında daha çok bilgi sahibi oldukça daha çok seveceğimiz, hayranlık duyacağımız insanlardandı. Devam edelim bu büyük ustayı tanımaya.
∗∗∗
Mesela vatani görevini Ankara Çın Çın Bağları semtinde ilkokul öğretmeni olarak yaptığını -o yıllarda yedek subaylara böyle bir hak tanınmıştı-. Askerlik sonrası, tiyatronun dünyadaki yerini görmek, yabancı oyunlar izlemek, yeni oyuncu ve yönetmenlerle tanışmak için gittiği yurt dışından gelir gelmez 1969 yılında, bugün 55’inci yılını kutladığımız ‘Dostlar Tiyatrosu’nu kurduğunu biliyor muydunuz? Hemen bir sene sonra, 1970 yılında “Rosenberg’ler Ölmemeli” oyunuyla ilk belgesel tiyatroyu gerçekleştirdiğini... Turhan Selçuk’un ölümsüz çizgi roman serisi “Abdülcanbaz”ın Dostlar Tiyatrosu tarafından çizgi romandan sahneye uyarlanan ilk yapıt olduğunu... “Asiye Nasıl Kurtulur” oyununda aksesuar olarak kullanılan bir sustalı bıçak yüzünden gözaltına alındığını, bu aksesuarın tutuklandığını...
Tiyatro dehası Mehmet Ulusoy’un yönettiği ve Metin Deniz ile Kuzgun Acar’ın sahne ve kostüm tasarımıyla büyüttüğü “Kafkas Tebeşir Dairesi”... Sinemadaki başarıları: “At”, “Faize Hücum”, Berlin Film Festivali’nde “Gümüş Ayı” ödülü kazanan “Hakkari’de Bir Mevsim”, aldığı “Altın Portakal” ödülleri, onlarca oyun, yüzlerce rol... Bunlara karşılık tutuklanmalar, gözaltılar, sansür, yurt dışına çıkış yasakları... Çok çok özel bir insandı Genco Erkal. Hâlâ da öyle. Merhaba oyunundan bir replikle, ustamızın dediklerini söyleyelim tüm gerici ve faşistlere: “Bütün devrilmişlere, devrileceklere selam…”
*Genco Belgeseli - Yönetmen Selçuk Metin…
