Biz de yeşil pasaport isteriz!
Oda ve borsa başkanlarına da yeşil pasaport verileceği duyuruldu. Ekonomiden adalete türlü skandallar olağan hale gelmişken, bu rejim nasıl rıza üretiyor? Belki de sorunun cevabı, hayvani içgüdülerimizle açıklanabilir.
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan önceki gün Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin 80’inci Genel Kurulu’nda oda ve borsa başkanlarına da yeşil pasaport verileceğini duyurdu. Bu gelişme salonda yoğun alkışlarla karşılanırken, ortaya çıkan görüntü yeni rejime ilişkin de fikir veriyor. Sahi, ekonomiden, sağlığa, adaletten eğitime türlü skandallar olağan hale gelmişken, bu rejim nasıl rıza üretiyor?
Belki de sorunun cevabı, hayvani içgüdülerimizle açıklanabilir. Oxford Üniversitesi’nden siyaset bilimci Prof. James Tilly’nin odaklandığı konu tam da bu. Tilly, seçmen davranışlarını analiz ederken, şempanze grupları ile benzerliklerimizi araştırmış. Buna göre Tilly, şempanze grupları arasında liderliğin nasıl rıza ürettiğini aşamalara ayırmış. Şempanze gruplarında lider korku duyulan ama sevilen bir karaktere sahip olmalı. Fakat liderin olmazsa olmaz özelliği “kaynak dağıtma tekeline” sahip olması. Şempanze gruplarında en uzun süre lider kalan şempanzeler, kaynakları kendi tekellerine alıyor ve bu kaynakları kendi liderliklerinin devamı için kullanıyorlar. Bir tür rüşvet mekanizması kuran lider şempanzeler, bu sayede düşmanlarını ehlileştirebiliyor, dostlarının sadakatini artırabiliyor. Eğer, şempanzelerin yaşadığı bölge kaynaklar açısından bol ise, bu bölgelerde şempanzeler daha kolektif bir hayat sürüyorlar. Kaynakların kıt olması ise liderleri daha önemli ve güçlü kılıyor.
Vize krizi ve yeşil pasaport sayılarındaki artış, benzer bir rıza üretme mekanizmasının Türkiye’de de oluştuğunu gösteriyor. Verilere göz atarak devam edelim.
T.C. PASAPORTU GÜÇ KAYBEDİYOR
Bir pasaportun gücü nasıl anlaşılır? Bu konuda çeşitli kriterler yaratmak mümkün ama bu kriterlerin en önemlisi, pasaport ile vize ilişkisi. Bir ülkenin pasaportunun gücü, o pasaportla kaç ülkeye vizesiz seyahat edebildiğinizle ölçülebilir. Varlıklı ailelere yatırım yoluyla vatandaşlık ve oturum hizmeti danışmanlığı veren küresel şirket Henley and Partners, 2016’dan bu yana dünya çapında ülke pasaportlarının gücünü kıyaslayan bir endeks yayınlıyor. 2023 verilerine göre 89’uncu sırada olan T.C pasaportu, 2024 yılı verilerine göre 93’üncülüğe gerilemiş durumda. Pasaportu en güçlü ülkeler sırasıyla, Fransa, Almanya ve İtalya. En güçsüz ülkeler ise Irak, Suriye ve Afganistan…
Bu haliyle, Venezuela, Kolombiya, Nikaragua gibi Güney Amerika ülkeleri Türkiye’den daha itibarlı pasaporta sahipler.
T.C pasaportunun gücünün azalmasında türlü nedenler sıralanabilir. Fakat bırakın vizesiz seyahati, artık umuma mahsus denilen bordo pasaportla özellikle Avrupa’dan vize alabilmek neredeyse imkansız.
Bu durum, hemen herkesin sorunu haline geldiyse, o halde birinin kaynakları etkin dağıtması gerekiyor. İşte tam bu noktada Cumhurbaşkanı devreye giriyor. Tüm meslek grupları, Cumhurbaşkanı’nın kapısını arşınlıyor. Talepleri vizesiz seyahat imkanı sunan hususi pasaporta ya da daha popüler ifadesiyle yeşil pasaporta sahip olabilmek…
YEŞİL PASAPORTLU SAYISI HIZLA ARTIYOR
Yeşil pasaport, birinci, ikinci ya da üçüncü derece kadrolarda bulunan kamu görevlileri ve emeklilerine veriliyor. Haliyle kamu personeli sayısı arttıkça, yeşil pasaportlu sayısı da artıyor. 2007 yılında 2,9 milyon olan kamu personel sayısı, 2023 Eylül ayı itibariyle 5 milyon 101 bine çıkmış durumda. Nüfusun yüzde 21 arttığı bu 15 yılda, kamu personel sayısındaki artış yüzde 76!
Bu durum, yeşil pasaportlu sayısında da otomatik bir artışa neden oluyor. Fakat sadece bu değil, yıllar içinde vize krizi derinleştikçe yeşil pasaportun kapsamı da genişliyor. İlk olarak 23 Mart 2016’da yürürlüğe giren düzenlemeyle yıllık 1 milyon dolar ve üzerinde ihracat yapan firmalara yeşil pasaport hakkı tanındı. Aradan 3 yıl geçti, 1 milyon dolarlık ihracat limiti 500 bin dolara düşürüldü.
17 Ocak 2020’deki diğer bir düzenlemeyle yeşil pasaportun kapsamına avukatlar da dahil edildi. Bu düzenlemeye göre 15 yıl ve üzerindeki kıdeme sahip avukatlar da yeşil pasaport hakkına sahip oldular.
Vize krizi devam ettikçe, kaynak dağıtma tekelini elinde tutan Erdoğan’dan yeşil pasaport isteyen çevreler giderek arttı.
İçişleri Bakanlığı’nın faaliyet raporlarındaki verilere göre 2020 yılında yeşil pasaport başvuru sayısı 160 bin 734 iken bu sayı 2022 yılında 839 bin 718’e, 2023 yılında ise 1 milyon 196 bin 263’e yükseldi.
Yeşil pasaportlu ayrıcalıklı bir zümre, bordo pasaportlu sıradan T.C vatandaşlarının da Avrupa’da vize kuyruğunda beklemesine neden oluyor. Tüm bunlara yeşil pasaportlu bir takım kişilerin, Avrupa’ya iltica etmesi ve T.C bordo pasaportunun yabancılara parayla satılması da eklenince, bordo pasaportlular için Avrupa vizesi hayale dönüşüyor.
KAYNAKLARI AZALT, TEKEL OLUŞTUR
Yazının başında rejimin nasıl rıza ürettiğini sormuştuk. Türkiye’nin pasaport politikası bu sorunun cevabına ilişkin güzel bir örnek oluşturuyor. An itibariyle, T.C umuma mahsus bordo renkli pasaportuyla vize alınamadığına göre, yeşil pasaport kaynağını dağıtan kişi de Erdoğan olduğuna göre, böyle bir düzende kim Erdoğan’la ters düşmek ister? O halde, düzenin suyuna gidelim ve Erdoğan’a elimizi açalım;
Sayın Cumhurbaşkanı, biz gazetecilere de yeşil pasaport verir misiniz?
