Dünya'nın merkezi Kırşehir mi?
Dünya'nın yüzeyindeki bütün karaların okullarda yaygın olarak kullanılan, Avrupa-merkezli, 2 boyutlu bir haritasını alıp, onları ufak karelere bölüp, bu karelerin hepsine ortalamada "en eşit" uzaklıkta olan (yani her noktaya mesafesi ortalamada en düşük olan) coğrafi noktayı belirleyecek olursanız, tam olarak hangi coğrafi yapıları "kara parçası" olarak belirlediğinize bağlı olarak Kırşehir, Ankara veya Çorum'a denk gelen bir nokta elde edebilirsiniz. Buna "Dünya'nın coğrafi merkezi" denir.
SAHTE YANLAR
Dünya bir küre olduğu için, merkezi yüzeyinde değil, çekirdeğindedir; Dünya'nın yüzeyinin bir merkezi yoktur. Ancak yazıda göreceğimiz yöntemlerle Dünya'nın coğrafi merkezini hesaplayacak olsaydınız bile bunun hiçbir özel tarafı olmazdı. Aslına bakılırsa bu, sıradan bir geometrik oyundan fazlası değildir; zira Ayrıca Dünya'nın 3 boyutlu bir küre olması nedeniyle, 2 boyutlu haritanızın sınırlarını ve yönelimini/oryantasyonunu değiştirerek istediğiniz herhangi bir diğer noktayı "coğrafi merkez" olarak belirleyebilirsiniz (sadece Avrupa-merkezli Dünya haritalarında, yaygın olarak kabul edilen kara parçalarını hesaba katarsanız Türkiye "coğrafi merkez" olacaktır). Bu nedenle daha ziyade kapalı olmayan şekillerin, mesela "sadece Türkiye'nin coğrafi merkezi" veya "sadece ABD'nin coğrafi merkezi" biraz daha anlamlıdır ve belki o bölgedeki turizmin yeşermesine yardımcı olabilir. Son olarak, yüzeydeki karaların konumları her yıl birkaç santimetre değiştiği için, bu karaların coğrafi merkezi de zamanla değiştiği unutulmamalıdır.
İDDİANIN KÖKENİ
Bu iddia, Dünya'nın merkezinin Kudüs'e denk geldiğini, dolayısıyla Kudüs'ün İncil'de belirtildiği gibi özel bir yeri olduğunu ispatlamaya çalışan Hristiyan yaratılışçılar tarafından ileri sürülmüş bir iddiadır (coğrafi merkezin Kudüs'te değil de Türkiye'de çıkması yaratılışçılar için üzücü olmuştur). 2022 yılının sonundaysa, yabancı bir emlak ajansının Kırşehir'deki yatırımlarını değerlendirmek amacıyla bu konuyu gündeme getirmesi nedeniyle bu konu Türkiye'de yeniden gündeme oturmuştur. Kimi zaman "Kuzey Amerika'nın coğrafi merkezi" gibi tartışmalar da ABD'de gündeme getirilmekte ve hangi şehrin bu "unvana" erişmesi gerektiği tartışılmaktadır.
YÜZEY MERKEZİ
3 boyutlu, kapalı bir şekil üzerinde bir "merkez" aramanın saçmalığı, kullandığınız haritaya bağlı olarak bu merkezin değişecek olmasından kaynaklanmaktadır. Yani iki boyutlu haritanın odağındaki ülke hangisiyse dünyanın merkezi de buna göre değişebilir. Bu nedenle coğrafi merkez, bilimsel bir terim olarak görülmez. Ancak spesifik bir harita kullanarak, spesifik bir bölgenin coğrafi merkezini hesaplamayı deneyebilirsiniz. Bu şekilde bir merkez elde etmeniz mümkündür; fakat bu sözde-merkezin hiçbir anlamı olmayacaktır.
NASIL HESAPLANIR
Coğrafi merkez, istenilen bir coğrafi bölgenin 2 boyutlu yüzeyini alıp, bir iğne üzerinde dengeleyebileceğimiz noktasıdır. Bu nokta, coğrafi alan içerisinde diğer tüm noktalara ortalamada en kısa mesafeye sahip olan noktadır. Bu, birkaç farklı şekilde hesaplanabilecek olsa da, en yaygın metot şu şekildedir:
•Dünya'daki bütün karaları küçük, eşit, birim karelere bölün.
•Bu karelerden bir tanesini seçin.
•Bu seçtiğiniz karenin diğer bütün karelere olan mesafesini hesaplayın.
•Bu mesafelerin hepsini toplayıp, hesapladığınız mesafe sayısına bölün. Bu, o seçtiğiniz karenin diğer bütün birim karelere olan ortalama mesafesi olacaktır.
•Yukarıdaki 4 adımı, Dünya'yı böldüğünüz bütün kareler için tekrarlayın.
•Elde ettiğiniz ortalama mesafe değerlerini birbiriyle kıyaslayın. En küçük olan sayıya karşılık gelen kare, Dünya'nın coğrafi merkezi olacaktır.
Görebileceğiniz gibi bu oldukça masraflı bir işlemdir ve ancak bilgisayar programları sayesinde yapılabilir. Çünkü Dünya'yı mesela 1 kilometrekarelik karelere bölecek olursanız, 510.1 milyon adet kare elde ederdiniz. Bunların hepsinin diğerlerine göre ortalama mesafesini hesaplamak onlarca yılınızı alırdı. Tabii ki bazı kestirmeler yapıp, coğrafi merkez olamayacak kadar kenarda köşede kalmış kareleri göz ardı edebilirsiniz. Ancak yine de bir bilgisayardan yardım almaksızın bu işlemi yapmak oldukça zor olacaktır.
Kullanılan yönteme göre Dünya'nın coğrafi merkezinin Türkiye içerisinde bir nokta çıkabileceği doğrudur. Öte yandan coğrafi merkez belki eğlenceli bir matematiksel pratik olsa da, bilimsel anlamda işlevsel veya anlamlı bir terim değildir. "Dünya'nın merkezi" yüzeyinde değil, Dünya'nın neresinde olursanız olun, Dünya'nın bir küre olmasından ötürü ayaklarımızın 6378 kilometre altındadır. Dünya'nın yüzeyinin bir merkezi yoktur.