Edebiyatta 50. yılını kutlayan Yazar Can Göknil: Çocuklar için resim yapmak istedim

Yazar Yazara köşemde bu ayki kıymetli konuğum, çocuk edebiyatında 50. yılını kutlayan, her bir sayfası birer sanat eseri olan resimli kitaplarıyla çocuklara sanatı sevdiren, çok yönlülüğüyle kendimi ona yakın hissettiğim ilham perim; ressam ve yazar, sevgili Can Göknil. Türkiye’nin ilk resimli çocuk kitaplarından olan Kirpi Masalı, Can Yayınları’ndan çıkan 50. yıl özel baskısıyla minik okuyucularıyla yeniden buluştu. Sevgili Can Göknil ile kitap sevgisini ve sanat yolculuğunu konuştuk.

Keyifli okumalar!

Resimli çocuk kitapları tutkunuz dile kolay 50 yılı geride bıraktı. İlk göz ağrınız Kirpi Masalı, 50. yıl özel baskısıyla minik okuyucularıyla tekrar buluştu. Bu uzun yolculuğunuzu düşününce neler hissediyorsunuz? Sizi en çok gururlandıran bir anınızı bizimle paylaşır mısınız? 

Bazı arkadaşlarım çok çalıştığımı söyler. Evet, çalışkanım: Bir şeyler ortaya çıkarmak beni mutlu ediyor. Bana”‘iş” gibi gelmiyor. Hür biçimde, severek, istediğim gibi üretiyorum ve günüme anlam katıyorum çünkü yaşadığım günün değerli olduğunu biliyorum.

En gururlandığım anım 10 Kasım 2005 tarihli. O gün Londra’da Victoria & Albert Müzesi’nde randevum vardı. Eşimle sabah onda Müzede karşılandık. Yanımızdaki tekerlekli valiz içinde dört adet kendi atölyemde bizzat bastığım büyük boyutlu gravür kitaplarım vardı. Kaligrafi eşim Recep’ten, ciltleme Tevfik Barın’dan; fikir, metin, resim ve özgün baskılar benden.

Belki bilirsiniz, Osmanlı’da padişahlar fala meraklıymış. Böyle el yapımı kitaplar bulup araştırmış, adlarını kendi elyazmalarım için ödünç almıştım: Davetname, Ay ve Güneş burçlarını açıklayan iki cilt Yıldızname ve tuhaflıklarla dolu Hayretname. V & A’de sanat kitapları kütüphanesinin (National Art Library) koleksiyonuna dahil oldular. 2005 yılında, 10 Kasım gibi çok anlamlı bir günde Londra’nın en güzel müzelerinden birinde el yapımı kitaplarım koleksiyona dahil edilerek kataloge oldu. Otelimize dönerken bizi bu günlere getiren Ata’mızı minnetle andığımızı hiç unutamam.

Güzel Sanatlar’dan yeni mezun bir ressam olarak, New York’un 5. Cadde’sinde bir kitapçının vitrinine bakarken bir fare size bir gelincik çiçeği uzatıyor. Hem de Leo Lionni’nin Frederick isimli faresi! Sonra neler oldu? Resim yapma ve çocuk kitapları yazma tutkunuz nasıl birleşti? 

1970 yılıydı. Yüksek Lisansımı tamamlayınca bir yıl kadar özel bir atölyede grafik eğitimi almıştım. Grafiker olarak hayatımı kazanmaktaydım. Sanat kitapları kapakları tasarımı üzerinde çalışıyorduk. Eşim henüz Columbia Üniversitesi’nde asistan öğrenci olduğu için ben iş hayatına atılmıştım. New York gibi bir kentte para kazanıyor olmaktan da gururluydum. Resimlerime bazen hafta sonları zaman ayırabiliyordum. Henüz sanatıma nasıl yön vereceğimi tam bilemiyordum.

İş günleri öğlen tatilimiz bir saatti. Alt kattaki kafede bir şeyler atıştırır, 5.Cadde’de yürüyüşe çıkardım. Gözlerimle vitrinleri tararım. Öyle bir günde Frederick Fare’yle göz göze geldik. Onun deseni, renkler ve utangaç bakışı beni büyüledi, derinden etkiledi. Tabii ki kitabı aldım. Frederick ülkemizde de Elma Yayınları’ndan çıktı. Minik fare bize sanatçının toplumdaki yerini gösteriyor. Çocuksu resimleriyle ve mesajıyla o kitap bana yön verdi. Ben de o yönü takip ettim, okuyarak, araştırarak kendimi geliştirdim. 1973 de İstanbul’a döndüğümüzden beri öz kültürümüzün derinliklerinden besleniyordum sanatçı olarak.

Kitaplarınıza sıkça yer verdiğiniz masal ve mitler sizin için ne anlam ifade ediyor? Bu kültürel öğeleri çocuklara nasıl aktarmayı tercih ediyorsunuz? 

Öz kültürümüz öyle zengin ki. Çocuklarımıza sözlü edebiyatımızdan örnek karakterler veya olaylar anlatıyorum gülümseten çizgilerimle. Bilmeceler, tekerlemeler çocukları eğlendiriyor. Bizim masallar ve mitler de atalarımızın kadim anlatıları, çocuklar için uygun olanlar da var. Resimli kitaplar resim okumalarıdır öncelikle. Resimler ve Metin (varsa) çocuğun yaşıyla, algısıyla, yaşamıyla uyumlu olmalı. Çocuklarımız öz kültürümüzü tanımakla kültürel kimliklerini kazanırlar. Bireysel benliğin yanına kültürel kimliği katmak gerekiyor hayatta. Çocuk kitabı yaratmak için çocuk ruhlu olmak gerekir. 79 yaşımdayım ama çocuk gibiyim. Dostlarım öyle diyor. Ben olduğum gibi çocuklara yakınım.

Çocuklarım kitaplarınızdaki hayvan karakterlere bayılıyor. Anadolu mitolojisinde geçen hayvanlardan ilham aldığınızı biliyorum. Hayvanlarla çocuklar arasındaki bu bağı nasıl kuruyorsunuz? 

Sevgiyle kuruyorum. Ben hayvanları çok ama çok seviyorum. Böcekleri, sürüngenleri de seviyorum. Bu sevgi çizgilerime yansıyor, hayvan karakterlerimi benim sevgi dolu ruhum etkiliyor. Doğadaki dengeyi önemsiyorum ve hayranlıkla izliyorum. İnsanlar da bir zaman doğanın parçasıymış ama artık o yakınlık kalmamış çok kişide. Bizim aile fertlerimizin hayvan sevgisi bizlerin doğayla bütünleşmesine yardımcı oluyor. Evren de çok etkileyici ama uzak, oysa bahçe, park, kıyılarda yaşayan her şeye dokunabiliyoruz. Bir şeytanminaresini elimize alıp koklarsak denizlerin kokusunu hissediyoruz.

Kitap sanatı ve kitabın etkileşimi üzerine yüksek lisans tezimi hazırlarken sizin eserlerinize de hayranlıkla yer vermiştim. Kitap Sanatı, kitapların yapısal ve kavramsal özelliklerini sanat eseri olarak ele almayı içeriyor. Siz de ülkemizde bu alanda eser üreten nadir sanatçılardansınız. Kitabı sanat eseri olarak hazırlamak sizin için ne ifade ediyor? Bu alanda yürüttüğünüz projeler neler, vermek istediğiniz mesajlar var mı? 

Kitabın ve kitap fikrinin her halini seviyorum. Her yeni kitap, yeni dünyalar benim için. O yüzden Galeri Apel’deki bir sergimi “Kitap Evi” olarak kurguladım. Kitap kavramı içeren sanat objeleri yaratmıştım o sergime. Sahaflar, ahşap sayfalar, üçboyutlu kitap objeleri, kitaplı heykeller, gravürler… Yıl 2010 olmalı.

Ayrıca Ege Üniversitesinin Kâğıt ve Kitap Sanatları Müzesi için “Çocukların Ressamları” adlı orijinal illüstrasyonlardan oluşan, bağış olarak organize ettiğim bir kitap resimleri bölümü eklemiştik. 2016 yılıydı. Küçük yaşlardaki çocuklara görsellikle iletişim kurarak kitap sevgisi kazandırıyoruz.

Yarım asırlık sanat yolculuğunuzla, sizin gibi yazma, çizme, üretme hayali kuranlara neler tavsiye edersiniz? 

Pek çok genç anne veya öğretmen çocuk kitabı yaratmaya hevesli. Bu işe başlamadan kişilerin kendilerini iyi anlamaları önemli. İçinizde çocuk ruhu var mı? 6 yaşında bir çocuk gibi peş peşe doğallıkla resim yapabiliyor musunuz? Yoksa sadece yazacak mısınız? Kişiliğiniz naif mi? Farklı yaşların çocuk dünyasını ve çocuk algısını tanıyor musunuz? Planladığınız kitapla hangi yaş aralığına sesleneceksiniz? Çiziyorsanız, tarzınız seçtiğiniz yaş aralığına uygun mu? Çocuk kitabından gelen gelirin ufak olduğunu biliyor musunuz?

Bunları anlamanın bir yolu da işe başlamak, yani bir metin tasarlayıp, sayfalara dökmek. Bu noktada kendinizi çok mutlu hissederseniz, doğru yolda olduğunuzu bilirsiniz. Yayınevlerinin açtığı yarışmalara da katılabilirsiniz taslağınız hazır olunca. Hatta ödül veya mansiyon kazanarak kitabınızın yayımlanmasını sağlayabilirsiniz. En güzeli, adınıza bir kitap çıkmışsa dünyanın en mutlu, en zengin insanı olduğunuza inanacaksınız.

Sanatın çocuklar üzerindeki etkisi hakkında ne düşünüyorsunuz? Çocukların sanatla küçük yaşta tanışmasının neden önemli olduğunu düşünüyorsunuz? 

“Küçük yaşta sanatla tanışan çocukların, estetik ve empati duyguları gelişir,” derdi annem. “Böyle çocuklar yetişkin olduklarında hayatlarında güzeli seçmeyi içgüdüsel olarak bilirler,” derdi babam. Şanslıydım. Böyle yetiştim. Dolayısıyla çocuklar için de resim yapmak istedim. Onları doğadaki güzelliklere yönlendirmek, doğadaki kokuları, renkleri, canlı varlıkları, suyun sesini veya yelin hışırtısını duyumsatmak, yaşamlarına renk katmak istedim. Ve böylece topluma sunduğum sergilerimin yanı sıra çocuklar için de resimli kitaplar yapıyorum. Farklı kültürlerden gelen çocukların öz kültürümüzle tanışması için halk biliminden ve bölgesel mitolojilerden faydalanıyorum. Farklı ülkelerin çocukları birbirini tanırsa, severse, bizim kitapların dünya barışına katkı sağlayabileceğine inanıyorum.

Yıllardır çocuklar ve çocuk ruhlu yetişkinler için ürettiğiniz her bir eseriniz için teşekkür ederim. İyi ki varsınız. Peki, gelecekte bizi hangi projeler bekliyor? Yeni kitaplar veya sergiler üzerine çalışmalarınız var mı? 

Çocuk okur için Hepsi Hayal kitabım yakında raflarda. Resimli Anadolu Mitleri 😊

Son olarak, Can Göknil ve eserlerini tanımlayan 5 kelime nedir? 

Çocuksu, şen, incelikli, özgün, yoruma açık,