İşçi bayramda çalışmak zorunda mıdır?
Bayram ve genel tatil günlerinde çalışmamak ve dinlenmek esas olmakla birlikte uygulamada bunun böyle olmadığını ve pek çok işyerinin bugünlerde açık olduğunu hepimiz biliyoruz. Dolayısı ile faaliyetlerine devam eden bu işyerlerinde işçiler çalışmak durumunda kalıyor. Önümüzde yine bir bayram tatili var üstelik bu yıl iki farklı bayram iç içe geçiyor. Ramazan Bayramı ve 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı birlikte kutlanacak. Biz de bayram günlerinde çalışacak emekçiler için bu çalışmalarla ilgili akıllara takılan ve sık sorulan sorulara yanıtlar vermek istedik.
İşçi bayramda çalışmak zorunda mıdır?
Öncelikle belirtmeliyiz ki bayram ve genel tatil günlerinde işçinin çalışmayıp dinlenmesi esastır. Ancak özellikli bazı işyerlerinde çalışanlar bakımından durum farklıdır. Bunların başında 24 saat kesintisiz hizmet ve üretim yapılan işyerleri gelmektedir. Bu işyerlerinde postalar halinde çalışma (vardiya) usul ve esasları geçerlidir. Dolayısı ile de bu tür işyerlerinde çalışan işçiler işe girerken vardiya usulü çalışmayı kabul etmiş olur. Vardiya usulü ile çalışılan işyerlerinde doğal olarak iş bayram ve genel tatil günlerinde de devam eder ve vardiyası bu günlere isabet eden işçiler söz konusu günlerde de çalışmak zorundadır. Vardiya usulü çalışmanın olmadığı işyerlerinde ise kimi durumlarda ortaya çıkan bayram ve tatil günlerinde çalışma gereklilikleri farklı değerlendirilmelidir. Bu tür durumlarda işçinin onayının alınması gerekir. Yani bu günlerde çalışmaya onay vermeyen işçinin buna karşın çalıştırılması yasal değildir. İşverenler uygulamada genellikle iş sözleşmelerinde işçinin peşin onayını almak suretiyle bu sorunu ortadan kaldırmaya çalışmaktadır.
Bayram çalışmalarının karşılığı nasıl ödenir?
Bayram ve genel tatil günlerinde çalışan işçinin alacağı ücret konusu İş Kanunu’nda açıkça belirtilmiş olmakla birlikte bu konuda bazı yanlış ve eksik bilgiler çalışanlarımızın kafasını karıştırmaktadır. Dilerseniz önce yasaya bakalım:
“İş Kanunu madde:47 Bu Kanun kapsamına giren işyerlerinde çalışan işçilere, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir.”
Yasa metninden de anlaşılacağı üzere işçi bugünlerde çalışmazsa dahi ücretinden bir kesinti yapılmayacak yani ücretini tam olarak alacak, şayet çalışırsa bunun karşılığında kendisine her çalıştığı tatil günü için sadece bir günlük ücret (yevmiye) ödenecektir. Bu konu uygulamada yanlış yorumlanarak işçiye bayram ve genel tatillerde yüzde 100 zamlı ücret ödeneceği sonucu çıkartılmaktadır. Bunun sebebi de kanımızca genel olarak bayram ve genel tatil çalışmalarının karşılığının işverenlerce bugünlerde çalışmayı cazip hale getirmek için yasadan daha farklı (zamlı) yapılan ödemelerdir. Gerçekten de özellikle toplu sözleşmelerin geçerli olduğu sendikalı işyerlerinde işçilere bu sözleşmeler kapsamında zamlı ödemeler yapılmaktadır. Keza bireysel İş Hukuku’nun geçerli olduğu (sendikasız) işletmeler bakımından da sözleşme ve yönetmeliklerle işçilere sağlanmış bu tür zamlı ödemeler elbette ki söz konusudur. Ancak ortada bir toplu sözleşme ve/veya konuyu içeren bireysel iş sözleşmesi yoksa yasanın buyurduğu bu çalışmanın karşılığında işçiye sadece her çalışılan bayram ve genel tatil günü için 1 günlük ücret ödenmesidir.
İşçi bayram tatili günü tam gün çalışmazsa karşılığı nasıl ödenir?
Bazı durumlarda işverenler bir bayram ve genel tatil gününde işçinin mesaisine tam gün ihtiyaç duymamaktadır. Bu tür bir durumda örneğin yarım gün işe çağrılan bir işçiye kaç saat çalıştığına bakılmaksızın yine tam gün çalışmış gibi 1 günlük ücret ödenmelidir.
Bayram çalışmasında fazla mesai ücreti nasıl ödenir?
Bayram ve Genel tatil çalışmaları esnasında haftalık yasal iş süresi olan 45 saat aşılırsa bu çalışmalar fazla mesai olarak değerlendirilip karşılığı saat başına yüzde 50 zamlı ödenmelidir.
Bayram ve Genel Tatil Günü işçinin haftalık izin gününe denk gelirse ve işçi çalıştırılırsa ücreti nasıl ödenir?
Böyle bir durumda işçi hem hafta tatilinde çalıştığı için yüzde 50 zamlı ücret hem de çalışmadan elde edeceği genel tatil ücretine hak kazanacak ve toplamda kendisine 2,5 günlük ücret ödenecektir.
İşçi bayramda çalıştırılıp başka gün izin kullandırılabilir mi?
İşçiye yaptığı bayram ve genel tatil çalışması karşılığında ücret ödenmeyip bunun karşılığında farklı bir gün izin verilmesine ilişkin yasada herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Dolayısı ile işçiye bu çalışmalarının karşılığında sadece yasa çerçevesinde 1 günlük ilave ücret ödenmesi mümkündür.
İşveren bayram tatilini uzatırsa telafi çalışması yaptırabilir mi?
Telafi çalışması 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında yer alan esnek uygulamalardan biridir ve madde aynen aşağıdaki gibidir:
“MADDE 64 - Zorunlu nedenlerle işin durması, ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesi veya benzer nedenlerle işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen tatil edilmesi ya da işçinin talebi ile kendisine izin verilmesi hallerinde, işveren iki ay içinde çalışılmayan süreler için telafi çalışması yaptırabilir. Bu çalışmalar fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sayılmaz.”
Yukarıda yer alan madde çerçevesinde işverenin herhangi bir bayram ve genel tatil süresince bu tatili uzatması ve işçiye daha fazla dinlenme imkânı sağlaması koşulunda daha sonra işçiden bu süreleri çalışarak telafi etmesini talep etmek hakkı vardır. Ancak telafi çalışması işçiye yasada yer alan kurallar çerçevesinde yaptırılabilir. Telafi çalışmaları, günlük en çok çalışma süresini aşmamak koşulu ile günde üç saatten fazla olamaz. Tatil günlerinde telafi çalışması yaptırılamaz.
Uzaktan (evden) çalışan işçiye bayram çalışması ücreti ödenir mi?
Pandemi sebebiyle çalışma hayatımıza yaygın bir biçimde giren uzaktan çalışma giderek pek çok işletmede kalıcı bir iş ilişkisi haline dönüşmüş durumdadır. Bu çalışma türünde de Bayram ve Genel tatil günlerinde çalışan bir işçi uzaktan ve/veya evden çalışıyorsa şüphesiz ki aynı diğer çalışanlar gibi genel tatil ücreti ve fazla mesai yapıyorsa zamlı ücret ödemesinden yararlanacaktır.