Ruhname’den kalanlar...
Saparmurat Niyazov, Sovyetler Birliği yıkıldıktan sonraki Türkmenistan’ın ilk ve ebedi başkanıydı. Çağdaşı olan diktatörlerin billurlaşmış bir temsilcisi olarak, 1991-2006 arası dönemde ülkesinde yaptığı tuhaf işlerle tarihe geçmeyi başardı.
Niyazov’un iktidara geldikten sonra yaptığı ilk iş, kendisini ‘Türkmenbaşı’ olarak adlandırmak oldu. Böyle yaparak, Sovyet sonrası dönemde aşırı milliyetçi bir kapitalizmle yeniden yapılanan ülkesinin Atatürk’ü olmayı amaçlıyordu.
O sırada Türkiye’de yaşayan Erol Eğrek,, bir gün Türkmenistan’da çalışacağını henüz bilmiyordu.
∗∗∗
Kendi ‘tanrılaşma’ sürecinin bir parçası olarak Niyazov, annesiyle babasını kutsallaştırdı: Nisan ayının adını annesinin adıyla değiştirerek ‘Gurbansultan Ece’ yaptı; 2003’ü “Saparmurat Niyazov’un kahraman annesi Gurbansultan Ece Yılı", 2004’ü de "Saparmurat Niyazov’un kahraman babası Atamurat Niyazov Yılı" ilân etti. Ülke kısa sürede, otoriterliğin muhaliflere göz açtırmayan yeni yüzleriyle tanışmıştı.
Niyazov, 2001’de unutulmaz bir sürpriz yaparak Ruhnameadlı kitabını halka duyurdu. Atalarının köklerinin Nuh peygambere kadar indiğini iddia ettiği bu kitap, Türkmen çocuklarının daha dünyaya gelmeden eğitilmeye başlandığı, tarihi çok eskiye giden Türkmenlerin sırf kendi ülkelerinde 70’ten fazla devlet kurdukları gibi fantastik iddia ve düşüncelerle doluydu.
‘Kuran’dan sonra en önemli kitap’ olarak tanımlanan Ruhname, okullarda zorunlu ders kitabı ilan edildi, hatta üniversite sınavlarında bir ara Ruhname’den sorular çıkıyordu.
Tam da o günlerde, Türkiye’de iktidara gelen AKPRTE’nin müteahhitlerinden Ahmet Çalık (Çalık Holding), Türkmenistan’a giriş yaptı. Başkent Aşkabat’ı baştan sona betona bulayacak çok sayıda inşaat projesi vardı, bunların büyük çoğunluğunu Çalık Holding yaptı.
Erol Eğrek, Çalık Holding’in işçisi olarak Türkmenistan’daki şantiyelerde çalışmaya başladı.
∗∗∗
Türkmenistan yurttaşı olmamasına rağmen Niyazov tarafından bakanlık makamına oturtulan Ahmet Çalık, kendi firmasının yapmadığı inşaatları da kimlerin yapması gerektiği konusunda Niyazov’u yönlendiriyordu.
Peki bunu nasıl yapıyordu Çalıklar? AKPRTE bağlantısı temel referanstı elbette, ama Çalık Holding’in Türkmenistan’daki yükselişinde diktatör Niyazov’un narsisizmini beslemelerinin de çok büyük payı vardı.
Finlandiyalı belgeselci Arto Halonen’in Alfred Hitchcock filmlerini aratmayacak kadar gerilimli belgeseli In the Shadow of the Holy Book’ta* (Kutsal Kitabın Gölgesinde, 2007) gazeteci Ersin Kalkan, şöyle diyordu: “Yani, Ahmet Çalık’ı aşarak hiçbir iş yapmak mümkün değildi. Türkmenbaşı’nın güvenini kazandı ve sonra da onun başdanışmanı oldu. Türkmenbaşı’nın megalomanisini besleyecek şeyler yapıyor benim anladığım kadarıyla...”
Çalık Holding, Ruhname’nin farklı dillere çevrilerek yayımlanıp dağıtılmasını sağlıyordu. Böylece Türkmen diktatöründen bir ‘dünya lideri’ yaratıyorlardı. Gerçi Ruhname’nin sadece birkaç sayfasını bile olsa okuma şansına kavuşan dünyalıların hiçbiri bu kitabı ciddiye almıyordu, ama Niyazov’un bundan haberi olmadığı sürece sorun yoktu.
Daha acayip şeyler de oldu; Ahmet Çalık, Niyazov’a doğumgünü sürprizi olarak Ruhname’nin devasa heykelini sundu! Bugün Türkiye’nin dört bir yanında kentlerin giriş-çıkışını süsleyen o tuhaf ekmek, mısır, testi vs. heykellerinin ağababası olarak, Aşkabat’a kocaman bir Ruhname heykeli dikildi.
∗∗∗
2006’da Saparmurat Niyazov öldü, yerine bir başka diktatör, Kurbankulu Berdimuhammedov geçti. Türkmenbaşı’nın yaptıkları yavaşça silinirken, yerine Arkadağ’ın (Berdimuhammedov kendine ‘koruyucu’ anlamına gelen bu adı seçmişti) yaptıkları gelmeye başladı. Ruhname’ye verilen önem giderek azaldı, hatta heykelin sayfaları değiştirilip Arkadağ’ın kitapları kondu.
2022 seçimlerinde Berdimuhammedov, oğlu Serdar Berdimuhammedov’u aday göstererek cumhurbaşkanlığından çekildi. Bugün Türkmenistan’ın başında İkinci Berdimuhammedov var.
∗∗∗
Çalık Holding’e gelince... Onlar, işçi düşmanı diktatörlerin baskı ve zulmünü, İstanbul’daki merkez binalarının önünde, tâ Ruhname günlerinden kalan hakkını arayan bir işçiyi öldürerek sürdürüyor.
*Filmi youtube’da ücretsiz izleyebilirsiniz.
