Şehrin gizli dili: Konuşan arabalar geliyor!

Dr. Efe Yamaç YARBAŞI* - @efeyarbasi

Gözümüz yolda, kulağımız trafikte, ellerimiz direksiyonda... Özellikle büyük şehirlerimizde araba kullanmak, her an tetikte olmayı gerektiren, dikkat ve çelik gibi sabır isteyen bir deneyim. Peki ya araçlarımız, bizim göremediğimiz tehlikeleri birbirlerine haber verebilseydi? Ya da trafik ışıklarıyla konuşup ne zaman yeşile döneceğini bilseydi? Bilim kurgu gibi gelse de, ‘‘Konuşan Araçlar’’ olarak adlandırabileceğimiz bu teknoloji, yani V2X (Araçtan Her Şeye İletişim), artık kapımızda ve şehirlerimizi dönüştürme potansiyeli taşıyor.

ARAÇLAR BİRBİRLERİYLE NASIL ‘‘KONUŞUR’’?

V2X, aslında bir şemsiye terim. En temelinde, araçların özel radyo frekansları veya gelişmiş mobil ağlar (5G gibi) üzerinden sürekli olarak çevreleriyle bilgi alışverişinde bulunması yatıyor. Peki, bu ‘‘konuşma’’ nasıl gerçekleşiyor?

Her araç, saniyede defalarca temel bilgilerini içeren küçük dijital mesajlar yayınlıyor. Bu mesajlarda neler var? Öncelikle aracın  tam konumu  (GPS ve diğer sensörlerden alınan verilerle),  hızı,  gideceği yön  (yani anlık rotası) ve  hareket durumu  (hızlanıyor mu, yavaşlıyor mu, frene mi basıyor?) gibi kritik bilgiler bulunabilir. Etraftaki diğer ‘‘konuşan’’ araçlar bu mesajları alıyor ve kendi sistemlerinde işliyor. Bu sadece araçtan araca (V2V - Vehicle-to-Vehicle) iletişim değil. Araçlar aynı zamanda yol kenarındaki akıllı altyapı üniteleriyle de (V2I - Vehicle-to-Infrastructure) konuşabiliyor. Örneğin, bir trafik ışığı yaklaşan araca ne zaman yeşile döneceğini bildirebilir. Yol kenarına yerleştirilmiş bir sensör, yoldaki buzlanmayı veya ileride bir kaza olduğunu algılayıp yaklaşan tüm araçlara uyarı gönderebilir. Hatta teknoloji geliştikçe, yayaların (V2P - Vehicle-to-Pedestrian) akıllı telefonlarından veya giyilebilir cihazlarından gelen sinyallerle araçların onları daha erken fark etmesi bile mümkün olabilir. Bu tip teknolojiler, herkesin hayatını iyileştirse de, özellikle görme veya hareket kabiliyeti kısıtlı vatandaşlar için çok daha büyük farklar yaratma potansiyeline sahip.

YOĞUN ŞEHİR MERKEZLERİ İÇİN NEDEN ÖNEMLİ?

Bu teknolojinin faydaları en çok İstanbul, Ankara, İzmir gibi trafiğin yoğun ve karmaşık olduğu şehir merkezlerinde ortaya çıkıyor. Düşünün:

• Ani Frenlemelere Son: Önünüzdeki araç aniden sert bir fren yaptığında, sizin aracınız daha o aracı görmeden veya siz tepki veremeden saniyeler öncesinden bir uyarı alıyor. Bu ‘‘elektronik fren lambası’’ veya ‘‘zincirleme fren uyarısı’’ sistemi, özellikle sıkışık trafikteki arkadan çarpmaları büyük ölçüde azaltabilir.

• Kavşak Kazalarına Karşı Kalkan: Şehir içindeki en tehlikeli noktalardan biri kavşaklardır. V2X ile araçlar, kavşağa yaklaşırken birbirlerinin niyetini (düz mü gidecek, dönecek mi?) anlayabilir. Kırmızı ışık ihlali yapmak üzere olan bir araca veya kör noktadan aniden çıkan bir araca karşı sürücüyü uyarabilir. Hatta bazı sistemler, gerekirse otomatik olarak hafif bir frenleme bile yapabilir.

• Yaya ve Bisikletli Güvenliği: Özellikle kalabalık caddelerde, araçların yayaları veya bisikletlileri fark etmesi zor olabilir. V2P iletişimi sayesinde, araçlar köşeyi dönmeden önce bile o noktada bir yaya veya bisikletli olduğunu ‘‘bilebilecek’’ ve sürücüyü uyarabilecek. Bu iletişim, aracın kendi kameralarının veya radarlarının göremediği yerler hakkında bilgi sağlayarak, mevcut güvenlik sistemlerini tamamlar ve daha da güçlendirir.

• Ambulanslara Yeşil Dalga: Bir ambulansın veya itfaiye aracının acil durum koduyla ilerlediği bilgisi, V2X üzerinden diğer araçlara ve trafik ışıklarına iletilebilir. Böylece hem diğer sürücüler zamanında yolu açabilir hem de trafik ışıkları ambulansın geçişi için yeşile dönebilir. Bu, hayat kurtaran saniyeler kazandırabilir.

• Trafik Akışı ve Yeşil Dalga: Trafik ışıklarıyla konuşan (V2I) araçlar, ışığın ne zaman yeşile döneceğini bilerek hızlarını ayarlayabilir. Bu "Yeşil Işık İçin Optimize Hız Önerisi" sistemi, gereksiz dur-kalkları azaltarak hem yakıt/enerji tasarrufu sağlar hem de trafik akışını rahatlatır. Benzer şekilde, boş park yerleri hakkında bilgi de araçlara iletilerek park yeri arama süresi ve trafiği azaltılabilir.

Bu teknoloji sadece laboratuvarda değil. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nde, Michigan Üniversitesi’nin de bulunduğu Ann Arbor şehrinde ‘‘Ann Arbor Connected Environment (AACE)’’ gibi büyük ölçekli pilot projeler yıllardır devam ediyor. Binlerce özel araç, toplu taşıma aracı ve yol kenarı ünitesi bu sistemle donatılmış durumda ve teknolojinin gerçek trafik koşullarında nasıl çalıştığına dair değerli veriler toplanıyor. Benzer pilot çalışmalar Avrupa ve Asya’da da hızla yayılıyor.

Elbette madalyonun bir de diğer yüzü var. Araçların sürekli olarak konum ve hız gibi verileri yayınlaması, akıllara ‘‘gizlilik’’ sorununu getiriyor. Bu veriler kim tarafından toplanacak? Kötü niyetli kişilerin eline geçerse ne olur? Sürekli izlenme endişesi haklı bir endişe. Bu nedenle teknoloji geliştiricileri ve otoriteler, verilerin  kimliksizleştirilmesi  (anonim hale getirilmesi) ve  (siber saldırılara karşı korunması üzerinde yoğun bir şekilde çalışıyorlar. Sistemlerin güvenilir ve toplum tarafından kabul edilebilir olması için bu endişelerin giderilmesi şart. Ayrıca, bu sistemlerin yaygınlaşması için ciddi bir altyapı yatırımı ve tüm üreticilerin uyacağı ortak teknik standartlar gerekiyor.

Birbirleriyle ve çevreleriyle konuşan araçlar, şehirlerimizin gelecekteki ulaşım manzarasını kökten değiştirme potansiyeline sahip. Daha güvenli yollar, daha akıcı bir trafik, daha az stres ve potansiyel olarak daha temiz bir çevre vadediyor. Özellikle Türkiye gibi dinamik ve kalabalık şehirlere sahip ülkeler için bu teknolojinin getireceği faydalar büyük olabilir. Ülkemizde de bu alanda değerli çalışmalar yürütülmekte. Bu çalışmaların artması, üniversite-sanayi iş birliklerinin güçlenmesi ve gerekli desteklerin sağlanması, Türkiye’nin geleceğin akıllı ulaşım sistemlerinde sadece bir kullanıcı değil, aynı zamanda bir geliştirici ve söz sahibi olmasını sağlayacaktır. Bu dönüşüm bir gecede olmayacak; dikkatli planlama, yatırım ve özellikle veri gizliliği ve güvenliği gibi hassas konulara özen gösterilmesi gerekiyor. Ancak bilimin ve teknolojinin ışığında atılacak adımlarla, şehirlerimizi daha akıllı, daha güvenli ve daha yaşanabilir hale getirmek mümkün.

* Araştırma Mühendisi - Michigan Üniversitesi Ulaşım Araştırma Enstitüsü (UMTRI)