Sosyal bir sorun olarak kredi kartları

Bireysel kredi kartı (BKK) geri ödemesi önemli bir ekonomik ve sosyal sorun haline geliyor. Baştan söyleyelim bunun en önemli nedeni, geniş halk kesimlerinin gelirlerinin gereksinimlerine yetmemesi, iki yakalarını bir araya getirmek için BKK’ye başvurmalarıdır. Aylık faizlerin 25 bin TL üzerinde dönem borcu için yüzde 4.25, nakit avans çekim için yüzde 5 gibi çok yüksek bir düzeyde olmasıdır. Şöyle düşünelim, 22 bin 105 lira asgari ücret alan bir kişi sürekli takla attırdığı 50 bin liralık bir kredi kart borcu varsa her ay 2 bin 125 lirayı, toplam gelirinin yüzde 10’a yakın kısmını sırf faiz ödemesine ayırmak zorundadır.

BORÇ LİMİTLERE DAYANDI

Şimdi BKK’ye ilişkin istatistiklere daha yakından bakalım. Ülkede yaklaşık 130,2 milyon kredi kartı bulunuyor. Bankalararası Kart Merkezi (BKK) verilerine göre, Ocak 2025’te aylık yurtiçi harcamalar 1,321 milyar lirayı (37 milyar doları) bulunuyor.

7 Mart 2025 itibarıyla BKK toplam bakiyesi 1,895 milyar lira. Bu bir yıl öncesine göre yüzde 43,6 bir artışı temsil ediyor. Gelgelelim BKK kullanımında belirgin bir yavaşlama dikkati çekiyor. Örneğin 8 Mart 2024’te tam bir yıl önce BKK bakiyesi 1320 liraydı ve yıllık yüzde 154’lük bir sıçrama göstermişti. Daha sonra bir yavaşlama eğilimine girmişti. Bu durum Mehmet Şimşek’i, talebi yavaşlattığı, buna bağlı olarak enflasyonu aşağı çekeceğini düşündüğü için sevindiriyor olabilir. Ancak zayıflayan BKK kartı kullanımının ardında iki neden var. Birincisi, Mayıs 2023 seçimleri döneminde BKK aylık faizleri yüzde 1,29’du. Enflasyon ile karşılaştırıldığında adeta bir sebil işlevi gören borçlanarak harcama olanağı, limitleri yüksek, geçim sıkıntısı çekmeyen tuzu kuru kesimleri de bu olanağı kullanarak mobilya, beyaz eşya gibi dayanıklı tüketim malları almaya, hatta nakit çekip dövize yatırmaya yöneltti. Bu dönemde dar gelirli kesimler de adeta borçlanarak harcamanın müptelası oldular. Faizler seçim sonrası hızla yükselince, sırf finansal koşulların elverişliliği nedeniyle BKK’ye yüklenen kesimler ortadan çekildiler. Meydan dar gelirlilere kaldı. İkinci neden ise, BKK limitlerini dolduran bazı yurttaşlar çareyi ihtiyaç kredilerine yüklenmekte buldular. Yılbaşından beri BKK bakiyesi 45 milyar lira artarken ihtiyaç kredileri 86 milyar lira yükseldi.

TAKİPTEKİ ALACAKLAR PATLADI

Yukarıda sıraladığım nedenlerle BKK’deki ağırlaşan sorunu toplam bakiye değil de kişi sayısı üzerinden değerlendirmek daha gerçekçi. En son verilerle BKK’de takibe giren alacak oranı 7 Mart 2025’te yüzde 3,7’ye yükselmiş durumda. Bu oran daha bir yıl önce sadece yüzde 1,5’ti. BKK kartlarında borcunu ödememiş kişi sayısı ise 1 milyon 376 bine kadar fırladı. Tüketici kredisi ve BKK birlikte düşünüldüğünde bu sayı 1 milyon 860 bin. Merkez Bankası'nın politika faizini yüzde 42,5’e düşürmesine karşın ihtiyaç kredisi faizleri yüzde 65 civarında seyrediyor. Bu yüksek faiz yükü de hem ihtiyaç kredisi hem de BKK kullananlar için geri ödemeyi zorlaştırıyor.

BDDK’nın haftalık bültenine göre takipteki alacaklar BKK’de 72,6 milyar liraya, tüketici kredilerinde 73,1 milyar liraya çıkmış durumda. Bunlar henüz banka bilançolarını tehdit edecek düzeyler değil. Ancak ardında milyonlarca kişinin geçim sıkıntısı dramı var.

KARTLAR ZORUNLU HARCAMAYA KULLANILIYOR

İnsanların gündelik yaşamlarını sürdürmek amacıyla borca sığındıklarını istatistiklerden izlemek mümkün. Şu anda taksitli harcama bakiyesi 661 milyar lirayla, toplamın yaklaşık üçte birine, taksitsiz harcamalar ise 1,229 milyar lirayla üçte ikisine denk geliyor. Örneğin 5 Mayıs 2023’te seçim arifesinde taksitli BKK kullanımı 341 milyar lira iken taksitsiz harcamalar 302 milyar liraydı. Zaman içinde taksitsizlerin ağırlığı keskince arttı.

Bu eğilimi BKM’nin sektörel harcama istatistiklerinden de izlemek olanaklı. En büyük kartlı harcama kalemi 237 milyar lirayla market ve alışveriş merkezleri. 65 milyar yemek, 93 milyar gıda harcamalarını koyunca bu tutar 400 milyar liraya yaklaşıyor. Elektronik 64 milyar lira, mobilya ve dekorasyon 35 milyar lira gibi daha çok taksitli alım yapılan sektörler ise çok geriden geliyor.

38,8 MİLYON KİŞİNİN CEBİNDE KART VAR

Bankalar Birliği Risk Merkezi’ne göre 38,8 milyon kişi BKK kullanıyor. Kişi başına ortalama risk 50 bin 330 lira. Limit aralıklarına göre, en fazla kişi 53,1 milyonla 100 bin lira üstü grubunda. Onu 15,7 milyonla 50-100 bin aralığındakiler izliyor. 25-50 bin lira aralığında 7,9 milyon kişi ve 10-25 bin lira aralığında 7,3 milyon kişi var. Limit aralıklarına göre en yüksek doluluk oranları yüzde 40,5 ile 10-25 bin lira, yüzde 37,5 ile 25-50 bin lira gruplarında. Yani dar gelirlilerin temsil edildiği dilimde. Limit aralıklarına göre kişi sayısının, 38,8 milyonluk toplam BKK kişileri aşması, bir şahsın birden fazla kart kullanmasıyla ilgili. O nedenle doluluk oranları durumun vahametini tam yansıtmayabilir. Çünkü o dilimde borç biriktirmeyen yurttaşların yanında limitlerini sonuna kadar zorlayanlar da bulunabilir. Veya kişi bir bankada limite dayanmışken, diğerinde henüz limitinin çok azını kullanmış olabilir.

BKK HEM OLANAK HEM TUZAK

Kredi kartı kapitalizmin tüketimi uyarmak için çıkardığı bir olanak, aynı zamanda bir tuzak. Kartınızı bir ödeme aracı olarak kullanırsanız, yani borçlanmadan her ay tüm bakiyenizi kapatırsanız, sizi nakit taşımak zorunluluğundan kurtaran, önce harcayıp sonra ödeme fırsatı tanıyan pratik bir araç. Ama "Minimumu ödeyeyim, gerisini borçlanayım" diyenler için, kartopu gibi hızla büyüyen, bir süre sonra katlanılmaz hale gelen, çok maliyetli bir felakete dönüşebilir.

Bugünkü ekonomik koşullarda, geçinemeyen insanlarımızın yüksek maliyetinin ayırdında da olsa, son çare görerek BKK’ye başvurması, önümüzdeki günlerde tablonun ağırlaşacağını gösteriyor. Madem BKK giderek toplumsal bir soruna dönüşüyor, çözümü de bireysel değil toplumsal olmalı. BKK borçluları örgütlenmeli, kendilerini iflasa sürükleyen sistemi teşhir etmeli, iktidardan borç yüklerinin hafifletilmesi talebinde bulunmalı, bunu mücadelesini vermeli.

∗∗∗

VERİLERLE BİREYSEL KREDİ KARTLARI

• Kullanan Kişi Sayısı: 38,8 Milyon

• Son Bir Yılda Borcunu Ödememiş Kişi Sayısı: 1 Milyon 376 bin

• Toplam Bakiye: 1,895 Milyar TL

• Kartlar Kaynaklı Takipteki Alacaklar: 72,6 Milyar TL

• Kişi Başına Ortalama Risk: 50 Bin 330 TL