Stajyerler işçi mi öğrenci mi?
Emekli olabilmek için gereken prim gün sayısı şartını dolduran ama yaş şartını bekleyen milyonlarca insan, Covid-19 pandemisi döneminde işsizlik tehdidi karşısında emeklilik haklarına sarıldılar. Verdikleri mücadele onları 2023 seçimlerinin kazananı yaptı ve EYT yasasını 3 Mart 2023’te, yani seçime 2 ay kala çıkarabilmeyi başardılar.
Fakat iktidar cephesinde bu yasa bir “seçim şekerinden” ibaretti. EYT’lilerin yaşadığı sorunu çözmekten öte, EYT’lileri emekli ederek oylarını almak asıl amaçtı. Yasa olası sorunlar gözetilmeden bir seçim şekeri olarak çıkınca, emeklilik sistemi adaletsizliklerle doldu.
8 Eylül 1999 tarihinde çıkarılan 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ile kadınlarda emeklilik yaşı 58, erkeklerde ise 60’a çıkarıldı. Bu tarihten 1 gün önce sigorta girişi yapılan kesimler 3 Mart 2023’te yaş şartı olmaksızın emekliliğe hak kazanırken, bu tarihten 1 gün sonra sigorta girişi yapılanlar, emekli olabilmek için yaşıtlarından 17 yıl daha fazla çalışmak durumundalar. Soruna kulak tıkayanlar yüzünden insanlar kendi sorunlarına kendi çözüm önerilerini geliştiriyorlar. 1 gün ile EYT’yi kaçıranlar bugün “Kademeli emeklilik istiyoruz” diye haykırıyor.
EMEKLİLİKTE STAJA TAKILANLAR
Fakat bir de 8 Eylül 1999’dan önce sigorta girişi yapılmasına rağmen, EYT düzenlemesinden faydalanamayanlar var. Yasa düzenlenirken kelimenin gerçek anlamıyla unutulmuş, yasa çıkıp, seçimler bittikten sonra ise feryatlarına kulak tıkanmış yüzbinlerce insan… Onlar kendilerini “Emeklilikte staja takılanlar” olarak adlandırıyor. Bu kişiler, e-devlet’e girdiklerinde sigorta girişi olarak 2 adet tarih görüyorlar. Bu tarihlerin ilki “4-A Tescil Başlangıç tarihi” ikincisi ise “hizmete başlama tarihi”. İlk tarih staja başlanılan, ikincisi stajyerliğin kalktığı tarih.
Normal şartlar altında bir staj ne kadar sürer? 3 ay, 6 ay ya da 1 yıl gibi cevaplar makul. Fakat buranın Türkiye olduğunu unutmamak gerekir. Bir işçiyi stajyer adı altında çalıştırmak işverene türlü avantajlar sağladığından, işveren stajyerin stajı hiç bitmesin ister. Zira bir stajyere yapılacak sigorta “Yarım kol”, stajyer olmayan bir işçiye yapılan sigorta “uzun kol” olarak adlandırılır. Stajyer için emeklilik primi yatırılmaz sadece sağlık sigortası yapılır. Stajyer “daha ucuz işçidir”.
YÜZBİNLERCE İŞÇİYİ KANDIRMIŞLAR
İşte işveren için ortaya çıkan bu avantaj, EYT düzenlemesi çıktıktan sonra insanların kandırıldıklarını anlamalarına neden oldu. Sigortalısınız denerek yıllarca çalıştırılmışlardı fakat sigortalarının emeklilik primine katkı sağlamadığını bilmiyorlardı. Yıllarca stajyer olarak gösterilmişlerdi.
Bir örnek: Gaziantepli bir staj mağduru 1 Ekim 1995’te işe başlamış. Kendisine bir “sosyal sigortalar” kartı da verilmiş. Bu kişi sigortalı olduğunu zannederek 5 yıl çalıştırılmış. Mayıs 2000 tarihinde de hizmete başlatılmış. Aslında 29 yıldır çalışıyor ve 8180 günlük prim gün sayısı var. Fakat bu çalışmasının yaklaşık 5 yılında stajyer olarak gösterildiğini, stajyerlerin de emeklilik priminin yatırılmadığını yıllar sonra öğreniyor. EYT düzenlemesi çıkınca SGK’ya başvuruyor ve anlıyor ki, stajyer olarak yıllarca sömürülmüş.
Bir staj 5 yıl sürer mi? 10 yıl stajyer olarak gösterilenler de var. Bugün 56 yaşına gelmiş, kendisinden 10 yaş küçük insanların emekli olduğunu gören bir sanayi işçisi, 4 yıl daha çalışmak zorunda. Neden? Çünkü 1980’li yıllarda stajyer olarak işe sokulurken, işvereni onu yıllarca sömürmüş.
O tarihte stajyer olarak sömürülen bu kişiden yıllar sonra işe başlayan ve aynı işi yapan arkadaşı 3 Mart 2023’te çıkarılan düzenlemeyle emeklilik hakkı kazanıyor. Fakat işveren ve devlet eliyle kandırılan bu kişi emekli olabilmek için yıllarca fazladan çalışmak zorunda. Daha tuhaf örnekler stajını yurtdışında yapanlar için yaşanıyor. Aynı işi yapan, aynı tarihte işe giren ve aynı işletme için çalışan 2 kişi… Bunlardan ilki staj yapması için Almanya’ya gönderiliyor, diğerine Türkiye’de staj yaptırılıyor. Almanya’da staj yapan bugün emekliliğe hak kazanabilirken, Türkiye’de staj yapan emeklilik için yıllarca çalışmak zorunda. Neden? Çünkü Almanya’da stajyerler için “yarım kol-tam kol sigorta” gibi bir ayrım yok. Stajyerler de işçi statüsünde. Ama Türkiye’de stajyere kursiyerle işçi arasında bir statü belirleniyor.
SORUN BUGÜN DE SÜRÜYOR
Bugün de MESEM’lerde, 4 gün iş, 1 gün okul denerek çalıştırılan gençlere “tam kol sigorta” yapılmıyor. Stajyer denince Çalışma Bakanı Vedat Işıkhan “kursiyer” anlıyor ama bu insanlar bir işçiden farksız çalıştırılıyor ve hatta öldürülüyor. Hemen her ay, MESEM’lerde çalıştırılan bir gencin iş cinayetlerinde hayatını kaybettiği haberini alıyoruz. Bu kişiler Milli Eğitim Bakanlığı’na göre eğitimdeler fakat TÜİK’e göre istihdam ediliyorlar. Çalıştıkları yerde stajyer olmayanlardan farklı bir iş yapmıyorlar. Fakat sigortaları emekliliğe herhangi bir katkı sağlamıyor.