Tango mekânının toplumsal üretimi
Sokaktan ya da eski bir milonga parçasının sözlerindeki gibi “liman kenti varoşları”ndan gelen tango, gitgide daha çok burjuvalaşıp, 2000’lerden sonra da seçkinleştirilir ya da soylulaştırılır. 19. yüzyıldaki işçi sınıfı köklerinden neredeyse bütünüyle kopar
MERİÇ KIRMIZI - Dr. Öğr. Üyesi Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyoloji Bölümü
Kökleri 19. yüzyılda Afrika, Avrupa ve Karayipler ile Arjantin arasındaki ticaret ve (gönüllü ya da zorunlu) göç kaynaklı kültürel etkileşime kadar uzanan, doğaçlama bir eşli dans olan tango, yalnızca bir dans pratiği olarak görülmemeli. Tarihsel gelişimi ve günümüzde uygulanma biçimi ile aynı zamanda bir toplumsal mekânsal pratik olarak da algılanmalı, çünkü içinde belli bir mekânsallığı da barındırıyor. Tangonun mekânsallığı, zamanın koşullarına dayalı bir toplumsal ürün olarak karşımıza çıkıyor. Adının “kapalı mekân, ayrılmış yer”1 anlamına gelen Afrikalı bir sözcükten geldiği söylenilen bu dans, Buenos Aires’teki liman, sokak köşeleri, genelevler ve kent dışındaki işçi sınıfı mahallelerinde (“arrabal”larda2) liman işçileri, Avrupalı seks işçileri (o dönem Arjantin’inde kadınların göçmen erkeklere göre azlığı3 nedeniyle), göçmenler, “compadrito” denilen genç kabadayılar gibi değişik toplumsal gruplarca üretiliyor. Kısacası tango başta, toplumun yoksul kesiminin bir eğlencesi olarak karşımıza çıkar.
Bu nedenle, Arjantin’in varlıklı kesiminin başlarda hor görüp, dışladığı tango ancak 20. yüzyılda Paris ve diğer Avrupa kentlerinin burjuvazi sınıflarınca hızla sevilince anayurdunda da üst sınıflarca benimsenmeye başlanır. Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür örneği. Tangonun burjuvalaşması ve sertliğinden arındırılması, 20. yüzyıl başlarında Avrupa’daki büyük mağazalardaki tango baloları ya da Londra otellerinin “tango çayları” yoluyla olur ve modayı bile etkiler4. Bunun üzerine Arjantin sosyetesi bizim neyimiz eksik diyerek, Paris salonlarında incelmiş gelmiş kendi ‘evladını’ bağrına basar. Nasılsa artık “Paris’te dans edildiği haliyle zarif tango, Buenos Aires’in dış mahallelerinde alt sınıflarca yapılan zevksiz, kirli küçük dansla aynı şey değildir.”5 Bourdieu’nun diliyle söylemek gerekirse, Arjantin’in varsıl kimseleri artık bu dansı yapmayı seçerek sınıfsal “ayrım”larından bir şey yitirmezler.
1940’lardaki tangonun Altın Çağı’nı izleyen gerileme döneminin Arjantin’deki darbe yönetimiyle birlikte 1980’lerde bitmesiyle tango topluluğu yeniden canlanır. Günümüze yaklaştıkça tango her yıl dünyanın dört bir yerinde uluslararası katılımcıları çeken birçok festivalinin yapıldığı bir kültür endüstrisi biçimine ya da kongre turizmi konusuna dönüşür. Tango bu kez bir kültürel ürün olarak ticarileşip, küreselleşir. Bununla birlikte, geçmişinden gelen “Tango Orillero”6 (dış mahalle tangosu) ve “Tango de Salon” (salon tangosu)7 sınıfsal ayrımı ikincinin yararına değişir sanki. Sokaktan ya da eski bir milonga parçasının sözlerindeki gibi “liman kenti varoşları”ndan8 gelen tango, gitgide daha çok burjuvalaşıp, 2000’lerden sonra da seçkinleştirilir ya da soylulaştırılır (gentrified). 19. yüzyıldaki işçi sınıfı köklerinden neredeyse bütünüyle kopar. Tango günümüzde artık yoksul kesimin değil, orta ve üst sınıfların eğlencesi ve boş zaman etkinliğidir.
Oysa ki tangonun adının kökenindeki kapalı, ayrılmış yer anlamı bir yana, uygun bir ayakkabı ve biraz dans dersi dışında gerektirdiği tek yatırım, insanın kendi bedeni, ritim duygusu ve biraz çabası ile zamanıdır, bütün zanaatlar gibi. Bu bakımdan golf, kayak, binicilik, tenis gibi varlıklı kesimle özdeşleştirilen sporlardan ayrı olması beklenir. Ayrıca her yaştan, her bünyeden insana uygunluğuyla adil ve eşitlikçi bir danstır. Buna karşılık, tango uysallaştırılıp, seçkinleştirilerek, otellerin düğün salonları gibi rüküş ticari mekânlara ve böylesi mekânlarla işbirliği yapan büyük çaplı düzenlemelere sıkıştırılıyor. Dansın çıkış noktasındaki yoksulluk, gurur, öfke, hatta alaycılık9, şık ve pahalı giysiler, şovlar ve ne yazık ki gerçek bir sosyalleşme sağlamayan salon dansı ritüelleri ve toplumsallığı altında bastırılıyor. Tangonun güncel züppeliğinden arındırılmaya, daha erişilebilir mekânlara taşınmaya ve herkesin dansı nitelemesine yeniden kavuşmaya gereksinimi var.
1 http://www.buenestilo.com/uploads/7/2/3/0/7230543/tango_tarihi.pdf
2 http://www.tangosozlugu.com/terimler/
3 http://www.history-of-tango.com/tango-origins.html
4 http://www.history-of-tango.com/couple-dance.html
5 http://www.history-of-tango.com/couple-dance.html
6 https://www.academiadeltangoistanbul.com/tango-sozlugu.html
7 http://www.history-of-tango.com/canyengue.html
8 http://www.tangodecoder.com/2014/08/arrabal-a-tarnished-gem-of-tango-poetry.html
9 http://www.buenestilo.com/uploads/7/2/3/0/7230543/tango_tarihi.pdf