Yaşlı yoksulluğu: Evsiz kalma korkusu aç kalma korkusunun üstünde
Ekonomik krizin yaşlıları nasıl etkilediğini aynı zamanda İŞKUR verileri de gösteriyor. 2022 Şubat ayı itibarıyla 50 yaş ve üstü 204 bin 473 kişi iş kuyruğuna girerken, İSİG 2021 yılı raporuna göre; 65 yaş üstü 143 kişi iş cinayetlerine kurban gitti.
HACER FOGGO
Derin yoksulluk içinde yaşayan insanlar için sosyal dışlanma, yoksulluğun başlıca nedenleri ve sonuçları arasında. Özellikle ırk, cinsiyet, yaş, etnik köken, din ve dil temelinde ayırımcılığa uğrayan gruplardan biri olan yaşlılar derin yoksulluğa karşı özellikle hassas. Yaşlanma ile ilgili yapılan çalışmalarda, üzerinde hem fikir olunan konulardan biri yaşlılık ile yalnızlık arasındaki ilişkinin varlığıdır. Yaşla birlikte çocukların evden ayrılması, ölümler, kayıplar gibi nedenler yalnızlık durumunu ortaya çıkartıyor. Yaşlıların en birincil sorunu şimdilerde gıdaya erişim ve barınmaya ilişkin sorunlar ve tabii ki yalnızlık. Yalnızlık özellikle ekonomik krizin derinleştiği bu dönemde üzerinde dikkatle durulması gereken ve yaşlılarda kendilerini izole etme, içine kapanma, stresin, kaygının çoğalmasına neden oluyor.
Balat’ta oturan Yasin amca ile salgın döneminde tanıştık, 65 yaşlarında ve tek başına yaşıyor. Kirayı ödemekte zorluk çekiyor. Günlük işlerde çalışıyor bazen çaycılık yapıyor bazen bir inşaatta çalıyor ara ara bekçilik yapıyor. Gıdaya erişimde ve kirasını ödemekte zorluk çekiyor. Aramazsam aramıyor, çok zorunlu kaldığında gerçekten aç kaldığında ve gerçekten bir lokması yoksa ve gerçekten kirasını ödeyemeyecek durumda olduğunda arıyor. Siz ne kadar içten davranırsanız davranın, o her seferinde yaşından bahsediyor, her seferinde yaşından dolayı böyle yaşamaması gerektiğini söylüyor ve yoksullukla ilgili her şeyi yaşına bağlıyor. Evden çıkartılırsa gidecek bir yeri yok… Evsiz kalma korkusu, aç kalma korkusunun üstünde… Başında bir dam olsun yeter kendisini o zaman hayatın acımasızlığına karşı izole edebileceğine inanıyor.
Uzun yıllardır yaşlı hakları üzerine çalışan Senex Yaşlanma Çalışmaları Derneği Başkanı ve Öğretim Üyesi Özgür Arun, Senex İzleme Raporları’nda 2021’de medyaya yansıyan vakaların ağırlıklı olarak yoksul yaşlılar olduğunu gösterdiğini belirtti. Ayrıca, TÜİK verileri de yaşlı nüfusun yüzde 16,7’sinin yoksulluk koşullarında olduğunu gösteriyor. Raporda “2021 yılındaki tespitlerimiz yoksul yaşlıların, bilhassa dul ve engelli yaşlı kadınların karşılaştıkları şiddet ve ihmallerin tamamının yapısal faktörler nedeniyle ortaya çıktığını gösteriyor. Yerel yönetimlerin yaş dostu çevreye ilişkin olarak geliştirecekleri hizmetlerle kamu kurumlarının alacakları tedbirler yaşanan kayıpları azaltabilir” deniliyor.
Ekonomik krizin yaşlıları nasıl etkilediğini aynı zamanda İŞKUR verileri de gösteriyor. 2022 Şubat ayı itibarıyla 50 yaş ve üstü 204 bin 473 kişi iş kuyruğuna girerken, İSİG 2021 yılı raporuna göre; 65 yaş üstü 143 kişi iş cinayetlerine kurban gitti, iş cinayetleri arasında bu oran yüzde 7 olarak belirtilmiştir. Yaşlı nüfus yoksulluktan daha fazla etkilendiği için kayıt dışı ve güvencesiz çalışma da özellikle çocuklar ve yaşlılar arasında daha yaygın. Bunun nedeni çocukların ve yaşlıların “aileye, “bireye” ya da içinde bulundukları “kamu kurumuna” bağımlı olmalarından kaynaklı olduğunu düşünüyorum. Huzur evinde yaşayan Şengül teyze ile her görüştüğümde bana telefon faturasını ödeyememe korkusundan söz ediyor. Çünkü telefon onun dışarı ile kurduğu tek bağ ama aynı zamanda onu sosyalleştiren, onu yalnızlıktan çıkartan tek araç. Bu nedenle yaşlanma ile ilgili yapılan çalışmalarda, üzerinde hem fikir olunan konulardan biri yaşlılık ile yalnızlık ve sosyal izolasyon arasındaki ilişkinin varlığı. Yaşla birlikte çocukların evden ayrılması, ölümler, kayıplar gibi nedenlerle azalan ilişkiler yalnızlık ve izolasyon durumunu ortaya çıkartıyor. Adnan Menderes Üniversitesinde Göç, Kentleşme ve Kentlileşme Bağlamında Yaşlı Yoksulluğu” araştırması için 2016 yılında Muğla ilinde yaşlı nüfus oranlarının yüksek olduğu Köyceğiz, Fethiye, Menteşe ve Ortaca ilçelerinde yaşayan 65 yaş ve üstü 509 bireyle görüşüldü. Saha araştırmasının sonuçlarına göre bireylerin yalnız ve birisiyle/birileriyle birlikte yaşama durumunun yalnızlık hissetme durumu üzerinde etkili olduğu görüldü. Bu noktada yalnız yaşayan bireylerin yüzde 59,8’i kendisini yalnız hissettiğini dile getiriyor, fiziksel olarak yalnız olmanın aynı zamanda sosyo- psikolojik olarak yalnızlık hissetme durumunu etkileyen bir faktör. Yine araştırmaya katılan 173 birey arasında 136 ( yüzde 78, 6) birey açlık sınırının altında yaşıyor. Bu da çocuklarından hiçbir şekilde maddi destek almayan bireylerin çoğunlukta olduğu gösteriyor. Bireylerin eğitim durumları ile yaptıkları yoksulluk tanımları birlikte incelendiğinde, yapılan yoksulluk tanımlarının temel ihtiyaçların karşılanamaması üzerinde yoğunlaştığı görülmekte. Ancak burada yoksulluğu tanımlarken “ölüme yakın olmak yoksulluğu göz ardı ettirir” cümlesini kullanan bireylerin yaşlılıkta, yaşanan son günler olduğu düşüncesiyle varlıklı veya yoksul olma durumu önemsizleştirdiği görülüyor. Bunun yanı sıra yoksulluğu “parasızlık ve yokluk” olarak tanımlayan bireylerin “yokluk” kavramının içini maddi imkânların tamamından yoksun olma ve kimsesiz olma durumu ile doldurduklarına dikkat çekiliyor.
Yoksulluk bir bakıma yaşlıların izole olmasında ve yalnızlaşmasında en önemli belirleyici durumunda. Yapılan araştırmalar yoksul olan yaşlıların, hayatları boyunca yoksul ya da çalışan yoksullar arasında geçirdiğini ve düşük ücretli, ya da günlük ve güvencesiz işlerde çalıştıklarını ortaya çıkarmıştır. Kadınlar ve yaşlılar, yoksulların en yoksulu olarak kabul edilmekte. Bunun nedeni, yoksul bir hanede en çok bu insanların yoksulluktan dolayı sürekli kaygı içinde olması, bağımlı olması ve sürekli temel ihtiyaçlardan yoksun yaşamaları. Özellikle yaşlıların fiziksel güçten düşmeleri, aile fertlerinden kopmaları, engelli olmaları, sosyo-ekonomik statü kaybına uğramaları ve evsiz kalmaları toplumdan kısmen veya tamamen uzaklaşmaları ve dışlanmalarına neden oluyor. Özellikle evsiz kalan yaşlılar için dışarıda kalmak çok ürkütücü. Bunun nedenini sokakta yaşayan bir yaşlı şöyle açıklamıştı bana: “Uzun zamandır evsizim ama artık çok yaşlandım artık hava sıcak da olsa dışarıda kalmak beni korkutuyor. Ama belediye de valilikte kışın açtıkları barınma merkezlerini yazları kapatıyor. Yaşlı evsizleri düşünmüyorlar yazı da kışı da kolay değil yaşlılığın.”