İhvan’ın sonbaharı

Kısa bir süre öncesine kadar Ortadoğu halklarının başına sardırılan siyasal İslamcılığın yerinde yeller esiyor. Arap Baharı’nın ardından Ortadoğu’dan Kuzey Afrika’ya tüm bir Arap/İslam coğrafyasını etkisi altına alan Müslüman Kardeşler Hareketi (İhvan) birer birer kaybetmeye başladı. Son olarak Arap Baharı’nın başladığı ülke olan Tunus’ta En Nahda Hareketi’nin faaliyetleri askıya alındı, büroları kapatıldı, lideri Raşid El Gannuşi evinden gözaltına alındı.

Tunus’taki gelişmeler gözleri İhvan hareketine çevirdi. Pek çok ülkede yasaklanan İhvan hareketi, Ürdün, Fas ve Cezayir gibi ülkelerde kontrollü bir faaliyet yürütebiliyor.

Yasaklayan ülkeler: 

• Ürdün

Terör örgütü ilan eden ülkeler:

• Rusya: Şubat 2003
• Suriye: Ekim 2013
• Mısır: Aralık 2013   
• S.Arabistan: Mart 2014   
• BAE: Mart 2014

Destekleyen ülkeler:

• Türkiye
• Katar
• Libya/Trablus 
yönetimi

EMPERYALİSTLER KAYBEDİNCE

Emperyalist merkezlerin Müslüman Kardeşler üzerinden hayata geçirmeye çalıştığı "siyasal İslamcı iktidarlar kuşağı"nın kaybedişinin nedeni halkların bu projeye isyan etmesiydi. Büyük Ortadoğu Projesi (BOP) kapsamında bölgede “ılımlı İslamcı” iktidarlar yaratmak isteyen ABD emperyalizmi projesi halkların bariyerine çarpınca çöktü. ABD kaybedince İhvancılar da kaybetmeye başladı.

DÖRT BİR YANDA ÖRGÜTLENDİLER

Ortadoğu’nun en eski İslamcı örgütlerinden olan Müslüman Kardeşler, ideolojisini Kuran öğretileriyle temellendiriyor.

1928 yılında Mısır’da Hasan El Benna tarafından kurulan örgüt dünyanın dört bir yanında İslamcılar tarafından model alındı. Ortadoğu’dan Afrika’ya pek çok partinin kökeni Müslüman Kardeşler’e dayanıyor.

Örgüt demokratik prensipleri benimsediğini söylese de paramiliter silahlı gruplar da kurdu. 1940’larda Hasan El Benna Gizli Cihaz adlı paramiliter kanat oluşturdu. Yine örgütün illegal askeri bir diğer kanadı da "El Vahde" (Birim) olarak anılıyordu.

TUNUS/EN NAHDA

2011’de Zeynel Abidin Bin Ali’nin devrilmesinin ardından Gannuşi liderliğindeki En Nahda (Uyanış) iktidara geldi. Arap Baharı sonrası ülkenin en önemli siyasi aktörü olan İhvancılar, ülkeyi dini esaslara göre yönetmeye başlayınca halkın direnciyle karşılaştılar. Artan eylemler sonrası iktidarı paylaşmak zorunda kaldılar. Muhafazakar Cumhurbaşkanı Kays Said’in geçen yıl feshettiği parlamentonun başkanı da Gannuşi’ydi. İhvan hareketinin Tunus uzantısı En Nahda’nın salı günü itibarıyla faaliyetleri yasaklandı. Eski Meclis Başkanı 81 yaşındaki Raşid el-Gannuşi de tutuklandı.

MISIR/ÖZGÜRLÜK VE ADALET PARTİSİ

Müslüman Kardeşler Hareketi 1928’de bu ülkede kuruldu. Seksen yıllık yeraltı faaliyetinin ardından 2012’de işbaşına gelen İhvancılar yalnızca bir yıl iktidarda kalabildi. İhvancılar’ın kurduğu Özgürlük ve Adalet Partisi ülkeyi katı teokratik kurallarla yönetmeye girişen, anayasayı şeri kurallara göre değiştirmeye çalışan İhvancılar Temmuz 2013’teki darbeyle görevden düşürüldü. İhvancı Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi ve hareketin binlerce üyesi hapsedildi. Aralık 2013’te "terör örgütü" ilan edilen  İhvan hareketi Temmuz 2022’de siyasi mücadeleyi bıraktığını açıkladı.

SURİYE/SURİYE MÜSLÜMAN KARDEŞLERİ

Suriye Müslüman Kardeşleri (Arapça: El-İhvan’ül Muslimun fi Suriya) İhvan’ın bu ülkedeki uzantısı. Ezher Üniversitesi’nde okuyan Mustafa es-Sıbâî’nin öncülüğünde 1940’larda kurulan hareket Şam yönetimi tarafından 1960’larda yasaklandı. Günümüzde başkanlığını Muhammed Riyad el-Şefik yapıyor. 1982’de Hama’da büyük bir ayaklanmaya kalkıştı. 70’li yıllarda silahlı saldırılar, katliamlar yaptı. Arap Baharı’yla birlikte yeniden silaha başvurdu. İhvan’ın tetiklediği çatışmalar ülkeyi kanlı bir iç savaşa sürükledi.

YEMEN/ISLAH HAREKETİ

Arap Baharı sonrası kanlı bir savaşa sürüklenen Yemen’de Müslüman Kardeşler, Islah Hareketi olarak da bilinen Yemen Yenilik Hareketi ile ilişkili. Husiler ile Suudi destekli güçler arasında sekiz yılı aşkın süredir kanlı bir savaş yaşanan ülkede İhvancılar etkili durumda. Bir süre önce Suudiler’e karşı petrol zengini Şebwa vilayetinde çatışmaya girdi.

BAHREYN/ISLAH HAREKETİ

Müslüman Kardeşler Islah Hareketi ve onun siyasi kanadı olan El Menber İslam Topluluğu tarafından başlatıldı. 2002 meclis seçimleri sonrası, El Menber temsilciler meclisinde 40 sandalyeden 8 tanesini alarak en büyük parti hâline geldi. Hareketin sözcüsü Muhammed Halit.

ÜRDÜN/İSLAMİ ÇALIŞMA CEPHESİ

Ürdün’de Müslüman Kardeşler Hareketi 1942’de Abdullatif Ebu Kûre tarafından kuruldu. İslami Çalışma Cephesi adı altında bir dönem Meclis’te çok sayıda koltuk elde ettiler. Amman yönetimi 2012’de İslami Çalışma Cephesi’ne parlamentoya girme ve siyaset yasağı getirdi. Ürdün İhvanı 2015’te üçe bölündü. Bir grup Ürdün Müslüman Kardeşler Derneği" adıyla yeni bir "İhvan teşkilatı" kurdu. Cemiyet’ül Merkez’il İslami (İslami Merkez Cemiyeti) adıyla bilinen en önemli teşkilatında bölünme yaşandı. Hizb’ül Vasat’il İslami (Vasat İslami Partisi-VİP) İhvan hareketinin parçalarından.

IRAK/IRAK İSLAM PARTİSİ

Irak’taki Müslüman Kardeşler Hareketi’nin kurucusu El Ezher mezunu Muhammed Mahmud es-Savvaf. Teşkilatın Irak’taki temelleri 1948 yılında atıldı. 1960 yılına kadar teşkilatlanmaya ağırlık veren hareket, 1960 yılında Irak İslam Partisi’ni kurarak hareket içerisinde parti kuran ilk yapı olmuştur. 1961 yılında yasaklandı, yer altı faaliyetine geçti. 2003 yılında Saddam Hüseyin’in düşüşünden sonra İslamcı Parti, yeniden ortaya çıktı.

SUDAN/ ULUSAL KONGRE PARTİSİ

İhvancılar Hasan Turabi ve Ömer Beşir taraftarları olarak ayrılıyor. Sudan’da İslamcı diktatör Ömer El Beşir İhvancı liderdi. 2019’da devrilene kadar lideri olduğu Ulusal Kongre Partisi (UKP) ile ülkeyi yönetti. Beşir devrilince UKP kapatıldı. Sudan’da Hasan Turabi önderliğindeki İhvancılar da El Beşir’den ayrılarak 1999’da Halk Kongresi Partisi’ni (HKP) kurdular. Sudan İslami Hareketi ya da Sudan Müslüman Kardeşler (İhvan) Teşkilatı 1940’lardan bu yana ülkede faaliyette.

LİBYA/ADALET VE İNŞA PARTİSİ

İhvan’ın Libya’da siyaset vitrininde boy gösteren kolu Adalet ve İnşa Partisi. Başkent Trablus’ta askeri konsey başkanlığı yapan cihatçı Abdulhakim Belhac, Müslüman Kardeşler ile beraber hareket ediyor. Trablus yönetiminin önemli kısmı İhvancılardan oluşuyor.

IKBY/KÜRDİSTAN İSLAMİ BİRLİĞİ

Kuzey Irak’ta 1994’te Selahaddin Bahaeddin tarafından kurulan Kürdistan İslami Birliği IKBY’deki en güçlü üçüncü siyasi yapı olarak varlığını devam ettiriyor. Kuzey Irak’ta da Müslüman Kardeşler’in kurduğu birçok İslamcı hareket bulunuyor.

GAZZE/HAMAS

İhvan’ın Filistin’deki uzantısı olan HAMAS, Gazze Şeridi’ni elinde tutuyor. 1987 yılında İntifada olaylarından sonra Hamas (İslami Direniş Örgütü) Gazze’de Müslüman Kardeşler’in bir kanadı olarak kuruldu ve akabinde Filisin’deki en güçlü silahlı güçlerden biri haline geldi. 2006 yılında Filistin topraklarında parlamento seçimlerini kazanan Hamas, Müslüman Kardeşler’in Filistin ayağı olarak kurulmuştu. Hamas ABD ve AB’nin terör örgütü listesinde bulunuyor. Gazze’yi şeri hukuka göre yöneten örgüt, Arap Baharı sürecinde merkezi ola Şam’ı terk ederek cihatçı kalkışmaya destek vermişti.

SUUDİ ARABİSTAN/SEHVE

Vahabi düşüncesinin hâkim olduğu Suudi Arabistan’da Müslüman Kardeşler hiçbir zaman çok fazla etkili olmadı. Buna rağmen varlıklarını sürdürmeye devam ettiler. Müslüman Kardeşler’in Suudi Arabistan’a girişi Nasır döneminde Mısır’dan kaçan üyelerin Suud’a sığınmasıyla başladı. Müslüman Kardeşlerden etkilenen selefî âlimler “Sehve” uleması adı altında birleşerek faaliyetlerde bulundular. Suudi Arabistan resmi olarak Müslüman Kardeşler’i 2014 yılında terör örgütü listesine alarak hareketi yasakladı.

BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ

Körfez’in etkili ülkelerinden Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) 2014’te İhvan’ı "terör örgütü" ilan etti.

BAHREYN/EL-MİNBER EL-VATANİ PARTİSİ

Müslüman Kardeşler Hareketi Körfez ülkelerinde de farklı tarihlerde teşkilatlanma faaliyetlerine başlamıştır. Bahreyn’de 1941 yılında öğrenci hareketi olarak başlayan çalışmalar, 1980 yılında el-Minber el-Vatani Partisi’nin kurulmasıyla siyasallaştı. Bahreyn, BAE ve Suudi Arabistan ile birlikte İhvan’ı 2014’te yasakladı.

KUVEYT/İSLAM ANAYASA HAREKETİ

Kuveyt’te 1952 yılında faaliyetlerine başlayan İhvan hareketi, 1991 yılında İslam Anayasa Hareketi Partisi’ni kurarak ülkenin siyasi arenasındaki yerini aldı.

KATAR/İHVAN’IN MERKEZİ

Halihazırda Türkiye ile birlikte İhvan’ı destekleyen tek ülke konumunda. Bölge ülkelerinden kaçan İhvancıların sığındığı Katar, bu hareketin resmi sponsoru konumunda. İhvan’a verilen destek nedeniyle Katar ile Suudi Arabistan liderliğindeki Körfez ülkeleri arasıda uzun süre ilişkiler kopmuştu.

CEZAYİR/ İSLAMİ SELAMET CEPHESİ

1990’lardan 2000’lerin başına kadar süren iç savaşın taraflarından FİS’in (İslami Selamet Cephesi) eski kadrolarının bir kısmı İhvan geleneğinden.

FAS/ADALET VE KALKINMA PARTİSİ

Arap Baharı’nın ardından iktidara gelen Adalet ve Kalkınma Partisi (Fas AKP) İhvan’ın siyasi uzantılarından. AKP’nin de kardeş partilerinden. Parlamenter monarşiyle yönetilen ülkede İhvancılar kontrollü bir siyaset sürdürüyor.

Parti Genel Başkanı Abdulillah Benkiran bir dönem başbakan oldu.