17 yılda sanayideki sermaye payı giderek yabancılaştı: ‘Yerli ve milli’ yalanı
Son zamanların ‘yerli ve milli’ söylemi siyasi bir propagandadan öte değil. 17 yıllık özelleştirme süreci milli olan kuruluşları bitirdi, yerli kuruluşlar ise yabancı sermayenin eline geçti
OZAN GÜNDOĞDU
Otomobil projesinin kopardığı gürültü yurttaşların ülke sanayisini gerçekten yerli ve milli zannetmesine yol açtı. Ancak ‘yerli’ otomobil projesinde ortada henüz ne fabrika var ne de sürdürülebilirliği ispat edilmiş bir seri üretim. Buna karşın iktidar medyası ülke sanayisinin ne kadar yerli olduğunu yazıp duruyor. Bunun üzerine sanayi üretiminin gerçekten yerli kaynaklara dayanıp dayanmadığını sorguladık. Yerli sanayi deyince yabancı sermayeli olmayan, milli sanayi deyince sermayesi yurttaşların olan kamu işletmelerini baz aldık. Edindiğimiz verilere göre Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşlarının pek çoğu yabancı sermayeli, hiçbiri ise milli/ulusal değil. Üstelik sanayide yabancılaşma 17 yıllık AKP iktidarı boyunca giderek derinleşti. Başka bir ifadeyle yerli ve milli sanayi söylemi siyasi bir propagandadan öte değil. Bunun için önce AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılında Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşlarına mercek tuttuk.
TEKEL, TÜPRAŞ, ŞEKER FABRİKALARI VE DAHA FAZLASI
2002’de büyük şirketlerin dışında kalan işletmeler küçük ölçekli üretim kapasitesine sahip olduğu için listede aşağıda kalan işletmeler bugün olduğu gibi dün de genellikle yerli sermayeliydi. Ancak sanayi kuruluşlarının tepesine yani ilk 10’a ve ilk 20’ye odaklanıldığında sermayenin yabancılaşması göze çarpıyor. 2002’de üretimden satışlara göre en büyük 10 sanayi kuruluşunun 7’si ilk 20 sanayi kuruluşunun ise 13’ü tamamen yerli sermayeliydi. Milliliğin tanımını tüm yurttaşların vergileriyle finanse edilen olarak yaparsak eğer, 17 yıl önce ilk 10 sanayi kuruluşunun 4’ü milliydi, başka bir deyişle kamu sermayeliydi. Böylece tümü hem yerli hem de milli olan ilk 10’daki sanayi kuruluşları Elektrik Üretim AŞ, Türkiye Şeker Fabrikaları ve TEKEL yıllar içinde özelleştirildi. TEKEL sigara fabrikaları 2006’da British American Tobacco’ya devredildi. İçki fabrikaları ise önce Mey içki’ye daha sonra da 2004’te İngiliz Diageo şirketinin eline geçti. Türkiye Şeker Fabrikaları’nın çoğu Cargill’e ve başkaca özel şirketlere satıldı. Elektrik Üretim AŞ ise santralları Cengiz, Limak, Bereket, Çelikler gibi şirketlere satıldığı için ilk 10’daki yerini koruyamadı. Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşu olan TÜPRAŞ ise 2002’de yüzde 65 oranında milli yüzde 100 oranında yerli sermayeliyken 2004’te Tataristan merkezli Tatneft’e satıldı. Daha sonra satış Ankara 10. İdare mahkemesi tarafından iptal edilince TÜPRAŞ’ın kamunun elindeki yüzde 65’lik hissesi KOÇ-Shell otaklığına satıldı.
SANAYİDE İLK 10'UN HİÇ BİRİ MİLLi DEĞİL YERLİ SAYISI DA AZALDI
Böylece 2002’den 2018’e gelindiğinde sanayinin tepesinde gerek özelleştirmeler yüzünden ulusal/milli sermayeli kuruluş kalmadı gerekse yabancı sermayeyi teşvik eden uygulamalar nedeniyle özel de olsa yerli sermayeli kuruluş sayısı azaldı. Zaten 2002’de Recep Tayyip Erdoğan da yerli ve milli söylemini kullanmıyor hatta “yabancı sermaye için dünyayı gezelim” diyordu. Böylece aradan 17 yıl geçti, yerli sermayeli kuruluş sayısı 17 yılda azaldı. 2002’de 7 olan tamamı yerli sanayi kuruluşu sayısı 2018’e gelindiğinde 5’e indi. Bugün en büyük sanayi kuruluşlarının hiçbiri milli sermayeli değil. 2002 ve 2018’de en büyük sanayi kuruluşlarını sermaye yapıları ise tablolardaki gibi.
2002’den 2018’e sermayede yabancılaşma
YIL 2002; sanayide lokomotif kamu sermayesi
İlk 10 kuruluşun
>>7’si %100 yerli sermayeli
>>3’ü %100 yerli ve milli sermayeli
İlk 20 kuruluşun
>>13’ü %100 yerli sermayeli
>>4’ü %100 yerli ve milli
YIL 2018; sermayede özelleşme ve yabancılaşma
İlk 10 kuruluşun
>>5’i yerli sermayeli
>>Hiçbiri %100 yerli ve milli sermayeli değil
İlk 20 kuruluşun
>>11’i yerli sermayeli
>>Hiçbiri %100 yerli ve milli sermayeli değil
* Milli: Kamu sermayeli
** Yerli: Yabancı sermayeli olmayan