İhanetin adı: İstanbul
Kamu kesimi sanayiden elini eteğini çekince İstanbul, tüm sektörleri kendisine çeken bir kara deliğe dönüştü. 1950’de ülke nüfusunun yüzde 7,5’i megakentte yaşarken bugün oran yüzde 18,3’e çıkmış durumda. Türkiye’deki her 4 işsizin birine ev sahipliği yapan İstanbul’da yaşamak yoksul için adeta çile
Ozan GÜNDOĞDU
AKP’li yıllarda kamu, sanayi sektöründen elini tamamen çekti. Özel sektörün kendi kurallarıyla baş başa kalan sanayi yatırımları, böylece doğal merkez konumundaki Doğu Marmara’ya yerleşti. Sanayinin bölgeye yerleşmesini finans sektörü takip etti. Bugün kamu bankaları da dahil olmak üzere tüm bankaların genel merkezleri resmen ya da fiilen İstanbul’da. Finansman kaynağının İstanbul’a taşınmasının sonucu inşaat ve hizmet sektörünün dev firmalarının da İstanbul’un yolunu tuttu. Yetmedi, Anadolu’da sürdürülebilir tarım politikalarının iflas etmesiyle tarım kesimindeki yurttaşlar da iş bulma ümidiyle İstanbul’un yolunu tuttu. Kentin, 2019 yılı için tahmini nüfusu 15 milyon 232 bine yükselmiş durumda. Üstelik bu nüfusa geçici giriş çıkışlar ve kayıt dışı ikamet edenler dahil değil. Uzmanlar İstanbul’un haftaiçi nüfusunun 20 milyona dayandığı görüşünde birleşiyor. Böylece 81 ilin toplam nüfusunun yaklaşık yüzde 25’i tek bir ile sığmaya çalışıyor. Bu durumun ilave maliyetleri ise trafik sıkışıklığı, hava kirliliği ve strese bağlı hastalıklar oluyor. Hükümet gelecekte ortaya çıkacak daha büyük sorunlardan habersiz görünüyor. Zira son olarak Merkez Bankası’nın İstanbul’a taşınması ve Kanal İstanbul gibi çılgın projeler gündemde. İstanbul’un değişen demografisine mercek tuttuk.
İSTANBUL PARASI OLANA GÜZEL...
İstanbul’daki nüfus yoğunluğu beraberinde kira ve fatura ödemelerinin fahiş tutarlara ulaşmasına neden oluyor. Böylece kentin yoksullar için maliyeti daha da ağır oluyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Hane Halkı Tüketim Harcamaları istatistiklerine göre kira ve faturalara ayrılan payın en yüksek olduğu il İstanbul, en düşük olduğu bölge ise Güneydoğu Anadolu bölgesi. Hele ki nüfusun yoksul kesimleri için bu oranlar çok daha yüksek. Buna göre Türkiye’de 2018 itibariyle nüfusun en yoksul yüzde 20’si gelirinin yüzde 31,4’ünü kira ve faturalara ayırdı. Buna karşılık aynı gelir grubunun İstanbul’da ayırdığı pay yüzde 38,4 Güneydoğu Anadolu’da ayırdığı pay ise yüzde 27,2. En temel ihtiyaç olan barınmanın tüketim sepetindeki ağırlığı artınca İstanbul’da yaşamak yoksul kesimler için çileye dönüşüyor.
NÜFUS YOĞUNLUĞU 80 İLİN 27 KATI
İstanbul’da kiraların bu oranda olmasının temel nedeni nüfus yoğunluğu. Kiracılar için konut talebi asla bitmiyor. TÜİK verilerine göre nüfus yoğunluğu olarak tanımlanan kilometrekareye düşen kişi sayısı İstanbul’da 2 bin 900, Türkiye ortalaması ise sadece 107. Böylece megakent bu alanda ülke ortalamasının 27 katı daha yoğun nüfusa sahip. İstanbul’un en yakın rakibi olan Kocaeli’yi bile 5’e katlıyor. Kocaeli’nin nüfus yoğunluğu 528 iken Kocaeli’yi 360 ile İzmir takip ediyor.
TEHLİKE GİDEREK BÜYÜYOR
Megakent ülke genelinde plansızlık yüzünden çarpık şekilde büyümeye devam ediyor. Kent tek başına birçok ülkenin dahi nüfusunu aşmış durumda. Üstelik kenti bekleyen İstanbul Depremi de stresi artıran büyük nedenlerden. Buna karşın TÜİK’in nüfus projeksiyonları tahminine göre kentin nüfusu 2025’e kadar yüzde 11,2’lik artışla 16,7 milyona çıkacak. Bu haliyle TÜİK tahminlerine göre 2025’e kadar nüfusu en hızlı artacak 16’ncı il İstanbul. Nüfus artış hızı en hızlı olan iller ise İstanbul hinterlandında bulunan doğu ve batı Marmara illeri. Üstelik TÜİK tahminlerine göre kentin nüfus artış hızı Türkiye ortalamasının üzerinde olmaya devam edecek. Böylece ülkenin giderek daha büyük orandaki nüfusu İstanbul’da toplanacak.
ESKİDEN PLAN YAPMAYI BİLİYORDUK
Cumhuriyetin ilk yıllarında ülke nüfusunun yüzde 90’ı köylerde yaşıyordu. 2018 resmi verilere göre nüfusun yüzde 92,5’i il ve ilçelerde yaşıyor. Cumhuriyet tarihi boyunca köyden kente göçü planlamak için büyük projeler üretildi ve büyük oranda da başarılı olundu. Devlet Planlama Teşkilatı’nın (DPT) 1968-1972 yılları arasını kapsayan 2’nci beş yıllık kalkınma planı’nda İstanbul merkezli büyümenin yarattığı sorunlara değiniliyor ve şöyle deniyor; yatırımcılara kredi veren bankaların İstanbul’da bulunması İstanbul dışındaki yatırımcıların imkanlardan yararlanmalarını güçleştirmektedir. Bu nedenle özel sektöre kredi veren bu kuruluşların İstanbul dışında da faaliyette bulunmaları teşvik edilecektir.
DPT’nin çalışmaları ışığın bundan 50 yıl önce bölgesel kalkınma planları hazırlandı. 1961 anayasasına göre DPT’nin hazırladığı planlara hükümetleri uyması zorunluluktu. Bu zorunluluğun 1982 anayasası ile kaldırılması sonucu ülke plansızlığın bedellerini ödemeye başladı. AKP ise 2011’de DPT’yi tamamen kapattı. Yerine kurulan Kalkınma Bakanlığı’da dikiş tutmadı. Bugün sosyal ve ekonomik tüm konular kısa vadeli para ve kur politikalarıyla yönlendirilmeye çalışılıyor. Fakat uzun vadeli sonuçlar giderek ağırlaşıyor. 1950 yılında nüfusun yüzde 7,5’i İstanbul’da yaşarken, 1965’de bu oran yüzde 8,3’e çıkıyor. 1980’den sonra ise plansız büyüme politikalarıyla ivmelenen oran 2000’de yüzde 14’e çıkıyor. Bugün ülke nüfusunun yüzde 18,3’ü tek bir ilde toplanmış durumda. TÜİK’e göre 2025’de bu oran düşmek bir yana yüzde 18,8’e çıkacak.
TAŞI TOPRAĞI İŞSİZ KENT
TÜİK’in 2018 yılı ortalama işsiz sayısı 3 milyon 537 bin kişi olarak açıklandı. Bu işsizlerin 839 bini İstanbul’da bulunuyor. Nüfusun yüzde 18,3’ünün İstanbul’da yaşamasına karşılık 2018’de işsizlerin yüzde 26,5’i İstanbul’da ikamet ediyor. 2019’da artan işsizlikle beraber bu sayının 1 milyonun üzerine çıktığını söylemek hatalı olmaz. Üstelik bu sayı iş aramaktan ümidini kesenler ve mevsimlik işçiler gibi fiili işsizleri kapsamıyor.
10 KİŞİDEN 1'İ MUTSUZ
İstanbul’daki karanlık tablo, yurttaşları zorunluluktan bu kentte tutuyor. Kanal İstanbul gibi çılgın projelere rant uğruna milyarlar yatırmak yerine geçmişte olduğu gibi uzun vadeli ve ayakları yere basan planlar hazırlanırsa megakentte yaşayanlar İstanbul’u terk etmeye hazır. Çünkü yine TÜİK verilerine göre İstanbul da mutsuzların il nüfusuna oranı yüzde 9,1.