12 Eylül’ü delen tarihi grev: Netaş

ATİLLA ÖZSEVER

12 Eylül 1980 darbesi sonrası çıkan sendikal yasalarla işçi hakları büyük ölçüde kısıtlandığı gibi grevlerin yapılması da ciddi biçimde zorlaşmıştı. İşyerinin kapısında iki grev gözcüsü ile bir pankartın dışında herhangi bir şeyin bulunması yasaklanıyordu. Sendikacılar da, “Bu yasalarla grev yapılamaz” düşüncesini dillendiriyordu. 18 Kasım 1986’da Ümraniye’deki Netaş işyerinde bağımsız Otomobil-İş Sendikası’na üye 2 bin 650 işçi, o dönemin ilk büyük grevi için harekete geçti. Fabrika önüne çıkan üç bine yakın işçi, sloganlarla coşkulu bir şekilde 12 Eylül yasaklarını deliyordu. Üsküdar-Şile yolu trafiğe kapandı, grev kamuoyunda büyük ilgi gördü.

BELGESEL GREV ÖYKÜSÜ

İşte Nazım Alpman’ın ‘Emeğin Şövalyeleri’ isimli kitabı, bu grevin öyküsünü anlatan bir belgesel roman tadında yaşananları ortaya koyuyor. Kitap, hem birinci elden 12 Eylül koşullardaki bir grevin öyküsü, hem de Türkiye işçi sınıfı tarihi açısından önemli derslerle dolu. Nazım Alpman, Netaş (Northern Elektrik Telekomünikasyon AŞ) işyeri baş temsilcisi, daha sonra da sendikanın Ümraniye Şube Sekreteri olarak grev komitesinde görev yapan bir kişi. Yani birinci elden olayların tanığı. İki bölümden oluşan kitabın ilk bölümünde, Netaş’ın kuruluşu, sendikal mücadele ve grev süreci anlatılıyor. İkinci bölümde ise, grevi yürüten öncü kadroların sendika merkezi ile olan ilişkileri, sürtüşmeleri, sendika içi demokrasinin ne kadar önemli olduğu vurgulanıyor.

Sendika genel merkezinin grevi sahiplenmeyişi, kimi sendika yöneticilerinin işverenle gizli bir pazarlığa girişmesi, muhalif kesimlerin tasfiyesi, sendikal bürokrasinin işçi hareketini nasıl etkisizleştirdiği tarihi bir ders olarak ortaya konuyor.

Kitabın ismi de gerçekten ilginç. ‘Emek Şövalyeleri’ tanımı, ilk kez Amerikan işçi sınıfı tarihinde ortaya çıkan bir örgütün adı. 1869’da ABD’deki Filedelfiya kentinde dokuma işçilerinin o dönemde yasa dışı olarak kurdukları bir örgüt.

Bu örgüt, 1877 yılında büyük demiryolu grevini örgütleyerek ülke çapında tanındı. Emek Şövalyeleri, işçilerin çalışma koşullarının iyileştirilmesinin yanı sıra sendikal ve siyasal mücadeleye de öncülük eden bir örgüt özelliğini taşıyordu.

Nazım, bir gazeteci olarak kolay okunan, yer yer esprilere yer verilen anlatımı ile okuru rahatlıkla kitabın içine çekebiliyor. 12 Eylül sonrasının ilk büyük grevine gidiş süreci, işçilerin duygu ve düşüncelerini bire bir yansıtan bir üslupla dile getiriliyor. Kitabı okurken greve çıkışı, sanki o günü yaşıyormuş gibi bir duygu içinde oluyorsunuz.

İNÖNÜ HAKKINDA SORUŞTURMA

18 Kasım 1986’da başlayan Netaş grevi, ülke kamuoyunun yanı sıra özellikle uluslararası sendikal düzeyde de dayanışmaya yol açıyor. Çeşitli ülkelerden maddi-manevi dayanışmalar geliyor. İngiliz sendikacıları, bizzat Netaş işyerine gelip grev gözcüsü gömleğini giyiyorlar. Hatta greve olan ilgi o kadar artıyor ki, ABD’nin İstanbul Başkonsolosluğu görevlisi bile grev yerini ziyaret edip bilgi alıyor.

SODEP lideri Erdal İnönü’nün grev gömleği ile nöbet tutması, işveren sendikası başkanı Halit Narin’in tepkisine yol açıyor. TİSK Başkanı Narin, İnönü’ye telgraf çekerek “Grev gömleği giymeniz suçtur” diyebiliyor. İnönü hakkında daha sonra soruşturma açılıyor. Tabii ki işveren grevi kırmak için bütün yollara başvuruyor.

Tüm bu zorluklara rağmen Netaş işçileri, komiteler kurup dayanışma şölenleri düzenliyorlar, Timur Selçuk, Rahmi Saltık, Ahmet Kaya, Müjdat Gezen, Hale Soygazi, Deniz Türkali gibi sanatçılar ve Grup Yorum da greve desteğini esirgemiyor. 18 Şubat 1987 günü anlaşma ile sona eren grevde, sendikanın talepleri büyük ölçüde kabul ediliyor.

EYLEMİN TARİHSEL ÖNEMİ

İşveren, grev sonrası greve öncülük eden işçileri işten çıkarıyor. İşten çıkarılanların toplam sayısı 314’e ulaşıyor. Bir süre sonra da işten çıkarılma tehdidi ve sendikanın grevdeki tutumu karşısında Otomobil-İş’ten istifalar başlıyor. Sendika, bir dönem sonra toplu sözleşme yetkisini kaybediyor.

Tüm bu gelişmelere karşın Netaş grevi, o dönemde işçi sınıfı hareketi üzerinde önemli bir etki yaptı. Mevcut yasalarla da grev yapılabileceği ortaya kondu. 1987 yılında Petrol-İş sendikası 63 işyerinde olmak üzere birçok sendika grev yoluna başvurdu. 1988 yılı sonlarına doğru da SEKA işyerlerinde grev başladı. İktidar partisi ANAP da, Mart 1989 yerel seçimlerinde büyük bir oy kaybına uğradı.

Sonuçta Netaş greviyle birlikte 1989 bahar eylemlerinde büyük bir sıçrama gösteren işçi sınıfı hareketi, hem sendikal, hem de siyasal alanda önemli bir güç olduğunu ortaya koydu. Ancak bu sınıf hareketine öncülük edebilecek siyasal bir partinin olmayışı, sendikal hareketin giderek sönümlenmesine yol açtı.

Nazım Alpman, ‘Emeğin Şövalyeleri’ isimli kitabıyla hem 12 Eylül yasaklarını delen, hem de 1989 bahar eylemlerinin bir nevi habercisi sayılan Netaş grevinin öyküsünü Türkiye işçi sınıfı tarihine bir katkı olarak sunuyor. 12 Eylül’ü delen tarihi grev: Netaş ATİLLA ÖZSEVER 26 BELGESEL ROMAN BirGün kitap Nazım Alpman’ın ‘Emeğin Şövalyeleri’ isimli kitabı, 12 Eylül yasalarını geçersiz kılan Netaş işçilerinin büyük grevini tarihe ışık tutacak derslerle anlatıyor 9 KASIM - 13 ARALIK Grup Yorum da greve desteğini esirgemiyor. 18 Şubat 1987 günü anlaşma ile sona eren grevde, sendikanın talepleri büyük ölçüde kabul ediliyor. Eylemin tarihsel önemi İşveren, grev sonrası greve öncülük eden işçileri işten çıkarıyor. İşten çıkarılanların toplam sayısı 314’e ulaşıyor. Bir süre sonra da işten çıkarılma tehdidi ve sendikanın grevdeki tutumu karşısında Otomobil-İş’ten istifalar başlıyor. Sendika, bir dönem sonra toplu sözleşme yetkisini kaybediyor. Tüm bu gelişmelere karşın Netaş grevi, o dönemde işçi sınıfı hareketi üzerinde önemli açtı. Nazım Alpman, ‘Emeğin Şövalyeleri’ isimli kitabıyla hem 12 Eylül yasaklarını delen, hem de 1989 bahar eylemlerinin bir nevi habercisi sayılan Netaş grevinin öyküsünü Türkiye işçi sınıfı tarihine bir katkı olarak sunuyor.