6 soruda petrol piyasasındaki ani kriz ne anlama geliyor?

Suudi Arabistan liderliğindeki Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) ve Rusya önderliğindeki OPEC dışı bazı petrol üreticisi ülkelerin cuma günü Avusturya'nın başkenti Viyana'da düzenledikleri ve 7 saat süren toplantıda ek üretim kesintisi almaması, fiyatlarda sert düşüşe neden oldu.

Bugün, Brent türü ham petrolün varil fiyatı 31,27 dolara kadar gerilerken, ABD'nin Batı Teksas (WTI) tipi ham petrolün varil fiyatı da 27,34 dolara kadar düştü.

Bu sonuçla ham petrol fiyatları Şubat 2016'dan bu yana en düşük seviyelerine geriledi. Ayrıca yüzde 30'un üzerinde düşüşle Ocak 1991'deki Körfez Savaşı'ndan bu yana yüzdelik bazda en sert günlük kaybını kaydetti.

Peki, dünyanın gündemine yerleşen petrol krizinin arka planında ne yatıyor, piyasalar nasıl etkilendi, krizden en fazla hangi ülke etkilenecek, ülkelerin para birimi kayıpları ne oldu, petrol krizinin Türkiye'ye yansıması ne olacak?

İşte petrol krizi ile ilgili bilinmesi gerekenler...

PETROL KRİZİNİN ARKA PLANINDA NE VAR?

Suudi Arabistan liderliğindeki OPEC'in petrol üretim miktarlarında ek kesinti yapma teklifine Moskova'nın yanaşmamasının en önemli nedeni olarak Rusya'nın küresel petrol piyasasındaki pazar payını ABD'li kaya petrolü üreticilerine kaybetme endişesi yer alıyor.

Düşük petrol fiyatları nedeniyle 2016 sonunda Suudi Arabistan'la iş birliği yaparak OPEC'in ek petrol kesintisi kararına destek veren Rusya, son 4 yılda 3 kez ham petrol üretimini azaltmıştı. Ancak, petrol fiyatlarını yükseltmek için yapılan her üretim kesintisinde, Suudi Arabistan başta olmak üzere OPEC ülkeleri ve Rusya'nın pazar payı ABD'li kaya petrolü üreticilerine geçmişti.

ABD'deki kaya petrolü devrimi sayesinde ülkenin günlük petrol üretimi 2008'de 5 milyon varil seviyelerindeyken, geçen hafta bu miktar günlük 13,1 milyon varile yükselerek rekor kırdı.

Suudi Arabistan ve Rusya'nın petrol üretimini kesmesiyle fiyatlar 50 doların üstüne çıkarken, bu iki ülkenin pazar paylarının önemli kısmını ele geçiren ABD, Kasım 2018'de bu ülkeleri geride bırakarak dünyanın en büyük ham petrol üreticisi konumuna yükseldi.

Artık ABD'li üreticilere piyasada pay kaybetmek istemediği için bu kez OPEC'in üretim kesintisine destek vermeyen Rusya ise petrol üretimini artırabileceği sinyalini veriyor.

Suudi Arabistan'ın da ham petrol üretimini nisan ayı başından itibaren artırma olasılığı, petrolde 3 yıldan uzun süren Riyad-Moskova ittifakının da sona ermesi riskini beraberinde getiriyor.

PİYASALAR NASIL ETKİLENDİ?

Çoğu hisse senedi piyasası güne düşüşü sembolize eden 'kırmızılar'la başlarken Avrupa hisse senetleri piyasalarının çoğunda en az yüzde 7'lik kayıplar yaşandı.

Londra Borsası FTSE-100 endeksi açılışında yüzde 8'lik bir kayıp yaşadı.

Goldman Sachs, ham petrolün varil fiyatının 20 dolara kadar düşebileceğini tahmin ederken Uluslararası Enerji Ajansı, petrol için küresel talebin finansal krizin yaşandığı 2009 yılından beri ilk defa düşebileceğini öngördü.

Türkiye'de de Borsa İstanbul'un BIST 100 endeksi günlük olarak yüzde 3,86 değer kaybetti.

Dolar/TL kuru da piyasalardaki hareketleri takip ederek haftaya yüzde 1'in üzerinde yükselişle başladı.

TSİ 14:00'te kur 6,11 seviyesinden işlem görüyor.

Koronavirüsün küresel petrol talebi üzerindeki olumsuz etkisi düşünülürse fiyatların daha da düşebileceği tahmin ediliyor.

Goldman Sachs'ın New York'taki ofisinde küresel emtia masasının başında olan Jeffrey Currie, Bloomberg'e yaptığı açıklamada, petrol piyasalarının şu an için belirsiz iki fiyat şokuyla karşı karşıya olduğunu belirtti.

Citigroup'un emtia araştırma masasının başında olan Ed Morse ise Bloomberg'e yaptığı yorumda, "Aynı anda hem arz fazlasının hem de talep şokunun yaşandığını ilk defa görüyorum. Bu kombinasyon çok nadir yaşanır ve o yüzden bundan sonra ne olacağının bilinmesi de daha zor" ifadelerini kullandı.

ÜRETİCİ ÜLKELERİN PARA BİRİMLERİNDEKİ KAYIPLAR NE DURUMDA?

Petrol üreten ülkelerin para birimlerinde büyük kayıplar yaşandı.

Rus rublesi ve Meksika pesosu, dolara karşı yüzde 7'ye yakın değer kaybı yaşarken iki para birimi de 206 yılından beri en düşük seviyesine geldi.

Suudi Arabistan hisse senetleri piyasasında yüzde 9 düşüş yaşanırken Aramco'nun hisse senedi de yüzde 10 değer kaybetti.

MSCI (Morgan Stanley Capital International Index) gelişmekte olan ülkeler endeksinde yüzde 4,4 değer kaybı yaşandı.

Uluslararası Finans Enstitüsü'nün rakamlarına göre gelişmekte olan ülkeler, tarihi olarak en kötü haftasını yaşıyor. Kurumun verilerine göre son 45 gün içinde bu ülkelerden 30 milyar dolar kadar para çıkışı yaşandı.

PETROL FİYATLARINDAKİ DÜŞÜŞTEN EN FAZLA HANGİ ÜLKE ETKİLENECEK?

Petrol fiyatlarındaki sert düşüşün en çok Suudi Arabistan ekonomisine zarar vermesi bekleniyor.

Ekonomisinin yüzde 90'ı petrol üretimi ve ihracatına bağlı olan Riyad hükümetinin bütçesini dengeleyebilmesi için petrolün varil fiyatının yaklaşık 80-85 dolar arasında olması gerekiyor.

Öte yandan Rusya ise bütçe dengesini sağlayabilmek için petrol fiyatlarının ortalama 42-45 dolar arasında olmasına ihtiyaç duyuyor.

Petrol fiyatlarının düşük kalmaya devam etmesi durumunda, her iki ülkenin petrol gelirleri ve bütçelerinde milyarlarca dolar açık oluşacağı tahmin ediliyor. Bu ülkelerin borsalarında işlem gören petrol şirketlerinin hisse fiyatları ve piyasa değerlerinde de sert düşüşler görüldü.

Dünyanın en büyük ham petrol ihracatçısı olan Suudi Arabistan'ın milli petrol şirketi Saudi Aramco'nun hisseleri bugün yüzde 10, piyasa değeri ise yaklaşık 660 milyar Suudi riyali (176 milyar dolar) düştü.

Rus petrol şirketleri Rosneft ve Lukoil'in hisselerinde ise yüzde 4'ün üzerinde kayıp yaşandı. Ayrıca her iki şirketin piyasa değeri toplam 360 milyar ruble (4,8 milyar dolar) eridi.

Orta ve küçük ölçekli üreticiler

Petrol fiyatlarındaki düşüş, OPEC içindeki orta ve küçük ölçekli üretici ülkelerin ekonomilerini de olumsuz etkiliyor.

Dünyanın en fazla ham petrol rezervine sahip Venezuela'da son yıllarda düşük petrol fiyatları nedeniyle ekonomiye olumsuz yansımaları olacak.

Ayrıca ABD'nin ambargoları İran'ın ham petrol ihracatını engelliyor.

OPEC'in diğer büyük üreticileri olan Irak, Kuveyt ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi ülkelerin üretimlerinin de düşük fiyatlar nedeniyle olumsuz etkilenmesi beklenirken, Angola, Cezayir, Nijerya gibi orta ölçekli üretici ülkelerle Ekvador, Ekvator Ginesi, Kongo ve Gabon gibi küçük ölçekli üretici ülkelerin daha fazla zarar göreceği tahmin ediliyor.

KRİZİN TÜRKİYE'YE YANSIMASI NE OLUR?

Petrol Mühendisleri Odası Enerji Politikaları Çalışma Grubu Başkanı Necdet Pamir ve ATA (Asya-Türkiye-Avrupa) Platformu Direktörü Doç. Dr. Volkan Özdemir, Sözcü gazetesine petrol krizinin Türkiye'ye yansımalarına ilişkin açıklamalarda bulundu. Pamir ve Özdemir'in açıklamaları şöyle:

Necdet Pamir: Bize petrol fiyatlarının yansıması (fiyatlar sürekli düşük giderse) bir aydan sonra, gazda birkaç aydan sonra olur. Gaz fiyatları, geçmiş 6 ayın bazı petrol ürün fiyatlarının ortalamaları üzerinden hesaplanıyor. Hatta İran formülü geçmiş 9 ay ortalamasını alır… Uzun sürerse, Türkiye olumlu etkilenir. Hem petrol hem de gaz ithalat faturamız azalır.

Volkan Özdemir: Enerji ithalatına yılda 40 milyar dolar ödüyoruz. Sürecin devam etmesi petrol ve petrole endeksli gaz alımında Türkiye’ye olumlu yansıyabilir.

PETROLDEKİ DÜŞÜŞ POMPA FİYATLARINA NASIL YANSIYACAK?

Türkiye'deki akaryakıt fiyatlarını da etkilemesi bekleniyor. Milliyet.com.tr'nin sektör yetkililerinden aldığı bilgilere göre benzin ve motorin fiyatında indirim beklentisi oluştu. Saat 9.30'da yapılan hesaplamaya göre benzin fiyatında 82 kuruş, motorin fiyatında ise 65 kuruşluk bir indirim yapılması bekleniyor.

Şu an İstanbul’da benzinin litre fiyatı 6 lira 63 kuruştan, motorinin litre fiyatı ise 6 lira 27 kuruştan işlem görüyor. Ankara’da ise benzinin litre fiyatı 6 lira 71 kuruştan, motorinin litre fiyatı ise 6 lira 33 kuruştan satılıyor.

Kaynak: Anadolu Ajansı (AA), BBC Türkçe, Sözcü, Milliyet