Bu yıl işsiz kaldık!
Bu yıl en çok konuşulan konu kuşkusuz ekonomik gidişattı. Yıla soğan, patates kuyruğunda giren yurttaşın bir gözü hep dolarda oldu. Dolar kuru sert şekilde yükselmedi belki ama yüz binlerce yurttaş işini kaybetti, milyonlarcası da işinden olma korkusu yaşadı. Bütçe açığını kapatan zamlar ise yurttaşın kamburuna dönüştü
Türkiye 2019’a 2018 yazında yaşadığı kur şokunun şaşkınlığıyla girdi. Yılın ilk aylarında bir yandan yerel seçimleri bekleyen halk, diğer yandan dolarda yeni bir atak başlar mı tedirginliği yaşadı. Medya Takip Merkezi’nin raporuna göre bu yıl 2 milyon 198 bin 883 haberle ekonomi gündeminin en çok konuşulanı dolar oldu. Ancak yurttaşları bekleyen asıl tehlike dolar kuru değil, işsizlikti...
2019 kışı soğan kuyruğunda geçti
Bu kış yurttaşın sofrasının olmazsa olmazları görülmedik fiyatlara yükseldi. Kuru soğan ve domatesin kilosu 10 lirayı görürken, patlıcan ve biber 20 liraya yaklaştı. Bir yandan yaklaşan yerel seçimler yüzünden panik olan AKP daha sonra pişman olacağı bir hata yaparak tanzim çadırları kurdu. Yurttaşın biraz daha ucuza patates, soğan alabilmek için saatlerce kuyrukta beklemesi ise ülke yoksulluğunu gözler önüne serdi. Hükümet sorumluluk almaktan kaçtı suçlu soğan depolarında ve pazarda arandı.
Baharda memleket swapı temettüyü öğrendi
Bu yıl yurttaşların ekonomi okur yazarlığının çokça geliştiği bir yıl oldu. Yıl boyunca büyüme motorunun duracağını anlayan hükümet yıl başında bütçeye yüklenmeye karar verdi. Bunun için Merkez Bankası kaynaklarına da göz dikildi.
Bütçe deliği zamlarla yamanmaya çalışıldı
Bir yandan satılamadığı için fiyatı düşen mobilya, dayanıklı eşya gibi ürünler enflasyonu yavaşlatırken bir yandan artan bütçe açığı zamlarla finanse edilmeye çalışıldı. Yıl boyunca fiyatını devletin belirlediği pek çok ürüne fahiş zamlar yapıldı. Doğalgaz, elektrik, sigara, içki, çay gibi birçok ürün tam takır hale gelen bütçeden nasibini aldı.
Doğalgaza yazın zam, kışın tahsilat
2018’de yaşanan kur şokuyla beraber geçen yılın eylül ve ekim aylarında doğalgaza peşpeşe zamlar yapılmıştı. Bu yıl ise dolar kuru yükselmedi ama bütçe açığı zamların temel nedeni oldu. Ağustosta yüzde 15 zamlanan doğalgaz, eylülde bir yüzde 15 zam daha gördü. Hazine kışa hazırlık yaptı.
Elektrik şirketlerinin borcu yurttaşa ödetildi
2009’dan itibaren özelleştirilen elektrik şirketlerinin borcu yurttaşın sırtına kaldı. Borca batık elektrik şirketlerini kurtarmak yine yurttaşa düştü. Temmuzda yüzde 15 zamlanan elektriğe bunun üzerinde bir de ekimde yüzde 15 zam yapıldı. Elektrik şirketlerinin mali durumu ise termik santrallara filtre takmak istemediklerinde teşhir oldu.
Ocakta Merkez’in kâr payı temmuzda ihtiyat akçesi
Merkez Bankası kâr payı ocak sonunda Hazine’ye aktarıldı. Bu işlem bütçede verilecek açıkların ne boyutta olacağına ilişkin fikir verdi, zira işlemin normalde nisanda yapılması gerekiyordu. Kasım ayına gelindiğinde ise bütçe açığı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 70 artarak 92,3 milyar lirayı yakalayacaktı. Kâr payı aktarımı yetmedi, temmuz ayında Merkez’in emniyet supabı olan 41 milyarlık ihtiyat akçesinin de hazineye aktarılacağı duyuruldu.
Mevduatın getirisi azaldı tasarrufun yarısından çoğu dolara ayrıldı
Maliye Bakanı Albayrak, vergi toplamayarak parayı piyasada tutmaya kararlıydı. Fazla para dolara yönelmesin diye swap faizi yüzde binleri gördü. Yurttaşlar arama motorlarına swap nedir diye yazmaya başladı. Buna rağmen dolarizasyonun önüne yıl boyunca geçilemedi. Bankalarda tutulan tasarruf mevduatlarının yarısından fazlası döviz olarak tutulmaya başlandı.
Çaykur zarar edince çaya da zam geldi
Zarar etmesi mucizelere bağlı ÇAYKUR, bu yıl zarar edince bundan çay fiyatları da nasibini aldı. Ocak ayından bugüne dek çaya yüzde 22 zam yapıldı.
Bütçeyi sigara tiryakisi ayakta tuttu
Hazine’yi kurtaran tiryaki oldu. Sigaralara önce nisanda zam yapıldı sonra temmuzda. Ortalama sigara fiyatı bu yıl yüzde 50 oranında arttı. Yıl boyunca 45 milyar lira ÖTV toplanması planlanan sigaralardan 11 ayın sonunda toplanan ÖTV 46 milyar lirayı aştı.
‘Faiz düşerse enflasyon ne olur’ yılın sorusu oldu
Hiçbir ekonomi kitabında faizler düşünce enflasyonun da düşeceği yazmıyor. Dahası pratikte de bunun böyle olmadığı defalarca yaşanarak görüldü. Ancak Cumhurbaşkanı Erdoğan yıl boyunca halka hitap ettiği konuşmalarda “faiz sebep enflasyon neticedir” savını savundu durdu. Daha önce 2014’te eski Merkez Bankası Başkanı Erdem Başçı’yla bu konu yüzünden gerilen Erdoğan bu yıl daha ileri giderek Merkez Bankası Başkanı Murat Çetinkaya’yı görevden aldı.
Faiz düşünce tüketici borçluluğu arttı
Düşen faizler inşaatta düşen fiyatları yükseltmeye başladı. Ev hayali kuran kiracılar düşen konut kredisi faiziyle bankalara hücum etti. Yıl sonunda kredili konut satışı geçen yılın 8 katına kadar yükseldi. Ağustostan aralığa kadar tüketici kredisi borcu yüzde 13 arttı.
Yeni başkanın ilk işi bıyık bırakmak oldu
Temmuzun başında göreve getirilen yeni başkan Murat Uysal’ın ilk işi badem bıyık bırakmak, Merkez’in temettüsünü Hazine’ye aktarmak ve seri şekilde faizleri düşürmek oldu. Temmuzdan bugüne yapılan 4 Para Politikası Kurulu toplantısında politika faizi yüzde 24’ten yüzde 12’ye kadar düşürüldü. Kamu bankaları ve swap operasyonları eliyle dolar kuru baskılandı, ekonomik durgunlukla beraber ithalat da azalınca dolar kuru sert hareketlilikler yaşamadı. Böylece geçen yıl yüzde 25’i yakalayan enflasyon düşmeye başladı.