Dans ve tiyatro burada bir arada
Gogol’un eserinden uyarlanan Müfettiş, 25. İstanbul Tiyatro Festivali’nde. Oyun o kadar şaşırtıyor ki pandomim ve dansı bir arada seyrediyoruz hatta oyuncuların bedenlerini bir kukla gibi kullanışlarına da şahit oluyoruz.
Eda Köprü YILMAYAN
25. İstanbul Tiyatro Festivali ile yerli ve yabancı oyunlar tiyatro severlerle buluşuyor. Festivalde bu yıl yedi eser çevrimiçi gösterilecek. Online izlenebilecek oyunlarda Rus klasikleri öne çıkıyor. Gogol’un Müfettiş’i, Anton Çehov’dan Ayı, Puşkin’in Boris Godunov eseri ve Maksim Gorki’nin Güneşin Çocukları sahnelenen oyunlar arasında. Bu yazıda Gogol’un eserinden sahneye aktarılan Müfettiş oyununu değerlendireceğiz.
1836 yılında yayınlanıp sahnelenen oyun, Çarlık Rusya’sındaki yozlaşmış bürokrasiyi eleştiren bir komedidir. Taşrada kaymakamlık yapan Anton Antonoviç Skvoznik esnafın mallarını yağmalayıp, insanlara eziyet eden bir karakterdir. Bürokrasideki çürüme kendini kolluk kuvveti, yargı ve tıp alanında da gösterir. Günün birinde kaymakama bir dostundan mektup gelir. Mektupta kimliğini gizleyen, bütün ili denetlemek üzere gizli bir emirle şehre gelecek müfettişten söz edilmektedir. “Dostu kaymakamı uyarır: Senin de herkes gibi zararsız günahların olduğunu, eline geçen fırsatları tepmekten hoşlanmadığını bildiğimden…” diye devam eder mektup.
Oyun şehre gelen, şık giyimli bir adamın kaymakam olduğuna inanılması, ona hizmet edilmesinin yanı sıra rüşvet verilmesi ve birbirinin ayağını kaydırmaya çalışan bürokratların düştüğü gülünç durumla devam eder. Sonunda iş işten geçmiştir, müfettiş olduğuna inanılan Hlestakov bürokratlardan, halktan topladığı yüklü paralarla tekrar geri geleceğini söyleyerek şehri terk eder ancak terk etmeden önce uşağı Osip’ten bir kâğıt kalem ister. Petersburg’da gazetelere fıkralar yazan Tryapiçkin’e yazması için kendi yaşadığı gülünç durumu ayrıntılarıyla anlatır. Daha sonra postane müdürünün merakına yenilip mektubu açmasıyla gerçek ortaya çıkar. Ancak müfettiş çoktan şehri terk etmiştir.
‘KOMEDİYE SON VER’
Gogol’un ölümsüz eseri bir dans tiyatrosu olarak sahneye taşınıyor. Ancak şimdiye kadar izlediğim en iyi performanslardan biri diyebilirim. Oyun ekran karşısında izleyiciyi o kadar şaşırtıyor ki pandomim ve dansı bir arada seyrediyoruz hatta oyuncuların bedenlerini bir kukla gibi kullanışlarına da şahit oluyoruz. İnsan vücudunun bir enstrüman gibi nasıl kullanıldığını dans, müzik ve ışık efektleriyle bir arada görüyoruz. Kanadalı koreograf Crystal Pite ve oyuncu Jonathon Young’un imzasını taşıyan eser Kidd Pivot dansçılarının büyüleyici performansıyla sahneleniyor. Bu oyunda dans ve tiyatronun gücü bir arada. Eserdeki çatışma, komedi ve yolsuzluk Kanada’nın en iyi oyuncularının kaydedilmiş diyalogları/sesleri ile yayınlanıyor. Bir film müziği eşliğinde dansçılar, oyuncuların kaydedilen sesleriyle dudak senkronizasyonu yapılarak sahnede yer alıyor. Oyunu izlemeye başladığınızda senkronizasyondaki uyuma şaşırıyorsunuz. Anlatıcı devreye girdiğinde oyuncuların sahnede onun verdiği yönergelerle nasıl hareket ettiğini görmek müthiş bir deneyim. Tüm dansçıların üstün performanslarının yanı sıra posta müdürünün gerçek ortaya çıktığında yani müfettiş sandıkları kişinin o olmadığını öğrendiğinde yaşadığı şok ve onu sahneye aktarışı büyüleyiciydi. O bölümü başa sarıp tekrar izlemek isteyebilirsiniz. “Kill the comedy… Kill the whole comedy…” (Komediyi öldür… Tüm komediyi öldür) sözleri kulaklarınızda kalacak. Jonathon Young ve Crystal Pite ikilisini takip etmek isterseniz festivalde gösterilen diğer eserleri de ‘Betroffenheit’.
Müfettiş oyununu canlı izlemenin keyfi eminim daha başka olacaktı ama çevrimiçi ortamda da böylesine bir yapıtı mutlaka izlemenizi öneririm. Oyunlar 20 Kasım’a kadar seyredilebilir.