Emeğin haklarına muhafazakâr örtü

Mustafa BİLDİRCİN

BirGün gazetesi yazarı Aziz Çelik’in, “AKP'nin 20 Yılında Emeğin Halleri” isimli kitabı okuyucuyla buluştu. Çelik’in, Kasım 2002-Kasım 2022 döneminde kaleme aldığı yazıların büyük bölümünün derlemesinden oluşan kitapta, AKP’li yıllarda "emeğin halleri" ele alındı.

Çalışma hayatında yaşanan hukuksuzluklara, yasaklara ve keyfiliklere mercek tutan kitapta, Türkiye’yi despotik bir emek rejimine götüren uygulamalar ayrıntılarıyla anlatıldı. Aziz Çelik, tam metni açık erişim olarak çevrimiçi şekilde yayımlanan, “AKP’nin 20 Yılında Emeğin Halleri” kitabıyla ilgili BirGün’ün sorularını yanıtladı.

2002-2022 döneminde kaleme aldığınız yazılarınızı, “AKP’nin 20 Yılında Emeğin Halleri” kitabında bir araya getirdiniz. AKP’li yılları anlamak için önemli bir kılavuz olacak bu kitap okura ne kazandıracak?
Bu kitap başta BirGün olmak üzere AKP’nin 20 yılı boyunca günü gününe yazdığım yazılardan bir seçme. Yazıları tematik başlıklar halinde topladım. Kitapta 600’e yakın yazım yer alıyor. 20 yıl boyunca yazdığım yazılarla dönemin gelişmelerine emek açısından bakmaya ve bir tür emek vakanüvisliği (tarihi olayları kaydetmek) yapmaya çalıştım. Amacım okurların bu 20 yıl boyunca emeğin haklarının nasıl budandığını tematik başlıklar halinde ve kronolojik olarak izleyebilmesi. 20 yıl gerek toplumsal gerekse insan hayatı açısından çok uzun bir dönem. “Hafızayı beşer nisyan ile malul” demişler. Yaşananları unutuyoruz, önemli bazı ayrıntıları unutuyoruz. O yüzden yazılı kayıt önemli. Bu kitap bir emek günlüğü ve hafızları canlı tutma çabası. Okurlar bu kitabı bir AKP dönemi emek kılavuzu olarak da görebilir. Seçtikleri bir başlıkta ve dönemde neler olduğunu görebilirler. Hangi alanda ne oldu? Kim nasıl tutum aldı? Ne dendi, ne iddia edildi ve sonuç ne oldu? Bu kitabın bir özelliği de geçmişte yazılan yazıların sınanmış olması. Bu kitapta 20 yıl boyunca yazdıklarımın, öngörülerimin sınanmasını da görüyorum. Maalesef yaptığım uyarıların çoğu gerçekleşti. Bu kitap emeğin haklarının nasıl ilmek ilmek yok edildiğini ve nasıl budandığını ortaya koyuyor. Zaten kitabın kapağını da sevgili Fahrettin Engin Erdoğan bu budama metaforuyla tasarladı.

EMEĞİN GÜNLÜĞÜ

Kitabınızda, AKP ile geçen yılların, “otoriter/despotik bir emek rejiminin inşa edildiği dönem” olduğunu belirtiyorsunuz. Okurlarımız için bunu açabilir misiniz?
Emek açısından AKP dönemini sadece bir zamansal aralık olarak ele almıyorum. Kitabın alt başlığını “Despotik bir emek rejimi üstüne yazılar” koydum. “Demokratikleşme” iddialarıyla yola çıkan AKP’nin böyle bir hedefi olmadığı aşikâr. AKP rejiminin özellikle 2010’lu yıllarda yoğunlaşan ve halen devam eden otoriter ve hukuksuz karakteri emek alanında da kendisini derinden hissettirdi. Despotik emek rejimi kavramını Michael Burawoy’dan ödünç aldım. Hak arayan ve sendikalaşan işçinin kolayca işten atıldığı, iş güvencesinin değil keyfiliğin hüküm sürdüğü, işçilerin çalışırken iş cinayetlerine kurban gittiği, grevlerin sistematik olarak engellendiği, envai çeşit güvencesiz çalışma biçiminin hâkim olduğu çalışma koşullarını betimliyor ‘despotik emek rejimi’ kavramı. Kuşkusuz bu kitap teorik bir çalışma değil. Bu kitapta despotik olarak nitelediğim emek rejiminin günlüğünü tutmaya çalıştım. Umarım artık bu dönemin sonuna gelmişizdir ve bu kitap ileride döneme dair tarihsel bir başvuru kaynağı haline gelir.

DESPOTİK EMEK REJİMİ

Türkiye emek alanında ne kadar geriye gitti? Çalışma hayatında yaşanan hukuksuzluklar, yasaklar ve keyfi uygulamalar bu döneme ne kadar damgasını vurdu?
Bu dönemi otoriter/despotik emek rejiminin kurumsallaştığı yıllar olarak tanımlamak doğru olacaktır. 20 yıl süren tek parti hükümeti dönemi siyasal, toplumsal ve hukuksal alanda pek çok kazanımı ortadan kaldırdı ve emek rejimini yeni bir paradigma üzerinden yeniden inşa etti. 12 Eylül ve Özal-ANAP dönemi ile başlayan dönemin iktisat ve çalışma hayatı politikalarını derinleştirdi ve kurumsallaştırdı. Örneğin özelleştirmelerin yüzde 90’ı bu dönemde yapıldı. Taşeronlaşma bu dönemde kurumsallaştı. 2008’deki sosyal güvenlik düzenlemesiyle emekliler sefalet aylıklarına mahkûm edildi. Grev ertelemelerinin en sistematik uygulandığı, bu dönem oldu. Bilim ve teknolojide meydana gelen ilerlemelere rağmen yoğun iş cinayetleri yaşanmaya devam etti. İş hukuku, işçi hakları budandı. İşçinin yargıya erişimi engellendi. Emeğin hakları klasik neoliberal politikalar ile budanırken buna muhafazakar bir örtü de örtüldü. İtirazın yerine itaat, hak aramanın yerine şükür konuldu. Himmet, fıtrat ve piyasa üçgeni olarak ifade edilebilecek bir emek rejimi oluşturuldu. Sendikaların büyük çoğunluğu geçmişte yaşanmadık boyutlarda hükümetle simbiyotik ilişkiler içine girdi ve güdümlü sendikacılık güçlendi.

Okurlar kitaba nasıl ulaşabilir? Kitabı açık erişim olarak yayımlamanızın sebebi nedir?
Kitap yaklaşık 1200 büyük boy sayfa ve 19 ayrı bölümden oluşuyor. Kâğıt baskı maliyetinin oldukça yüksek olacağı açık. Bu maliyetlerle okurlar için de satın alınması da güç olabilirdi. Bu nedenle açık erişim olarak yayımlamayı tercih ettim. Kitaba konuyla ilgili işçilerin, sendikacıların, akademisyenlerin ve özellikle genç araştırmacıların hızla ve bedelsiz ulaşmasını amaçladım. Okurlar kitaba aşağıda yer alan çevrimiçi kitap platformlarından e-kitap, pdf veya Epub olarak erişebilir, ücretsiz indirebilir ve okuyabilirler. Kitabı bedelsiz olarak kamusal yararlanmaya açık şekilde yayımladım. Kitaptan yararlanan okurlardan ricam üniversite öğrencilerine karşılıksız burs sağlayan ve genç yaşta yitirdiğimiz sevgili Ceren Özveri anısına kurulan vakfa bağış yapmaları. Bu konudaki bilgilere kitabın künye sayfasından ulaşabilirler.

***

Erişim ücretsiz

Kitabın ücretsiz indirilebileceği çevrimiçi kitap platformları ve bağlantıları:
Google Kitaplar: https://is.gd/pwQRPL
ResearchGate: https://is.gd/VECLV8
Academia: https://is.gd/H8pQeo
Apple Books (EPUB) (sadece yurt dışı): https://is.gd/njggss