Enflasyon sepeti kimin sepeti?

OZAN GÜNDOĞDU

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı enflasyon rakamlarına ilişkin tartışmalar sürüyor. TÜİK’e göre ekim ayında yıllık enflasyon yüzde 8,5 olarak gerçekleşti ve bu tutar özellikle sosyal medyada yurttaşlar için alay konusu oldu. Peki TÜİK’in açıkladığı enflasyon gerçekten yurttaşın enflasyonu mu? Bu soruyu cevaplamak için enflasyon sepetini oluşturan ve 418 maldan oluşan sepete mercek tuttuk.

Enflasyon sepeti her ne kadar uluslararası standartlara uygun oluşturulsa da Türkiye’nin gelir dağılımı Avrupa’nın en kötü ülkesi. Buna karşılık TÜİK halkın toplam tüketim harcamalarını anketler üzerinden tespit ediyor ve buna göre madde sepeti ve ağırlık tespit ediyor. Böylece sepette gündelikçi ücretinden, dizel otomobile, özel üniversite ücretinden, altın mücevhere kadar pek çok ürün yüksek ağırlıklarla giriyor.

DİZEL VE BENZİNLİ OTOMOBİLLERİN AĞIRLIĞI YÜZDE 7

TÜİK’in enflasyon sepetinde 418 mal içinde ağırlığı en yüksek ürün kiracı tarafından ödenen gerçek kira olurken, bu ürünü işçi memur kesimin sepetinde yer almayan dizel otomobiller takip ediyor. Geniş halk kesimleri için enflasyon rakamının güven vermemesi ise daha çok bu çarpıklıktan kaynaklanıyor.

Özetlemek gerekirse TÜİK verilerine göre dizel otomobillerin fiyatı 1 yılda yüzde 4,3 oranında arttı. Ancak dizel otomobil, enflasyon sepetindeki ağırlığı en yüksek ürünlerin 2’ncisi konumunda. Buna karşılık sepetteki ağırlığı 170’inci sırada olan ve geniş halk kesimlerinin bolca tükettiği bulgur yüzde 27 oranında zamlandı. Bulgura daha fazla zam gelmesine rağmen dizel otomobildeki fiyat artışı enflasyon sepetini bulgurdan 6 kat daha fazla etkiledi.

ENFLASYONU EKİMDE EN ÇOK ÖZEL LİSE ÜCRETİ ARTIRDI

Ürünlerin ağırlıkları enflasyonu düşük göstermek için art niyetli biçimde oluşturulmuyor. Örneğin sepeti en çok etkileyen 26’ncı ürün özel lise ücreti yıllık yüzde 103,6 oranında zamlandı. Böylece enflasyonu en çok etkileyen ürün de özel lise ücretindeki zam olmuş oldu. Fakat milyonlarca ücretli için özel lise ücretindeki bu fahiş artış kendi alım güçlerini ilgilendirmiyor.

Yoksulun sepetinde yer almayan bir çok ürün toplamda bu ürünlere çok para harcandığı için yüksek ağırlığa sahip. Madde sepetindeki ağırlıkları itibariyle dikkat çeken ürünleri sıraladık. Buna göre altın mücevherin ağırlığı domatesten fazla, özel üniversite ücretinin ağırlığı patatesten fazla, gündelikçi ücretinin ağırlığı bebek bezinden fazla.

Gelir dağılımı bozuk olunca tüketim alışkanlıkları farklılaşıyor. Üstelik tüketim alışkanlıkları arasındaki farklılığı da TÜİK anketlerinden gözlemlemek mümkün. Örneğin gelir seviyeleri nüfusa göre 5 gruba ayrıldığında en yoksul grubun gıda için ayırdığı pay yüzde 27,8 iken en zengin grubun ayırdığı pay yüzde 15,4. Konut ve kira harcamalarında da en yoksulun payı yüzde 31,4 iken en zenginin ayırdığı pay yüzde 20,3. Örnekleri çoğaltmak mümkün, ancak ülkede yoksulun lüks saydığı için kendi sepetine almadığı bir çok ürünü zengin kesim milyarlar harcıyor. Böylece enflasyon hesabında kullanılan ürünler içinde yoksulların sepetinde olmayan bir çok ürünün yüksek ağırlığı bulunuyor. Bir örnekle açıklarsak Türkiye’de eğitim için toplam 100 TL harcansaydı, bu tutarın 63,7 lirasını nüfusun en zengin grubu sadece 2 lirasını nüfusun en yoksul grubu harcayacaktı. Yoksulların neredeyse hiç harcama yapmadığı eğitim grubunda “özel ilköğretim, lise, üniversite ücretleri” gibi ürünlerin yüksek ağırlıklı olmasının temel sebebi bu.

Ancak gelir gruplarının hissettiği enflasyon farklılaşsa da zamlar TÜİK’in enflasyonuna göre veriliyor. Birçok sendika ve sivil toplum örgütünün ücretliler için ayrı bir enflasyon hesaplanması talebi ise giderek büyüyor.

Enflasyon sepetini etkilemede 418 ürün içinde kaçıncı sıradalar?

2. Dizel Otomobil
5. Benzinli otomobil
14. Altın mücevher
26. Özel lise ücreti
35. Özel ilköğretim ücreti
51. Gündelikçi ücreti
54. Araç yedek parça ve ekipmanları
71. Pirinç
99. Kuru soğan
120. Sivri Biber
166. Bebek Maması
170. Bulgur
224. Kuru fasulye
270. Okul defteri