Engelliler her alanda yalnız
Yaklaşık 10 milyon engelli yurttaş birçok sorunla boğuşuyor. Protez ile cihazlara erişemiyorlar. Sosyal yardım ve istihdam gibi sorunlar yıllardır çözüme kavuşturulmuyor. Belediyelerin ise engellilere uygun aracı dahi yok.
Berkay SAĞOL
Bugün 3 Aralık Dünya Engelliler Günü. Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) tarafından 2014-2019 yılları arasında yapılan en güncel Türkiye Sağlık Araştırması’na göre, ülkede yaklaşık 10 milyon engelli yurttaş bulunuyor. Engelli yurttaşların sağlık cihazlarından sosyal yardımlara, evde bakım desteğinden istihdam alanı ve toplu ulaşım araçlarına kadar birçok alanda yaşadığı sorunlar çözümsüz bırakılıyor.
Kamuda yüzde 4, özel sektörde yüzde 3 engelli çalıştırma zorunluluğu bulunuyor. Ancak 5,1 milyon kişinin kamuda çalıştığı Türkiye’de, kamuda çalışan engelli memur sayısı 2023 yılında sadece 67 bin 985 olarak açıklandı. Kamuda çalışan engelli çalışan sayısı, toplam çalışan sayısının yaklaşık yüzde 1,3’e denk geliyor.
2021 yılında yayımlanan Mevzuattan Uygulamaya Engelli Hakları İzleme Raporu’nda da engellilerin ulaşım haklarına dikkat çekiliyor. Özel tertibatlı engelli transfer aracı olan 21 büyükşehir ve il belediyesinin araçlarla hizmet verdiği ifade edildi. Bilgi edinme başvurularına cevap veren 161 ilçe belediyesi arasından yalnızca 52’sinin özel tertibatlı engelli transfer aracına sahip olduğu belirtildi.
‘SESİMİ DUYAN VAR MI?’
Bir diğer sorun ise engellilerin afetlerde yaşadıkları sorunlar. 2020 yılında İzmir’de geçen şubat ayında da Maraş merkezli yaşanan depremlerden sonra, konuşma ve işitme engelliler, deprem sonrası arama-kurtarma çalışmalarında “Sesimi duyan var mı?” çağrısına yanıt veremedikleri için endişeli. Konuşma ve işitme engellilerin geceleri boyunlarına düdük asarak uyudukları ifade ediliyor.
Türkiye Sakatlar Derneği Genel Başkanı Şükrü Boyraz, “İmzalanan uluslararası sözleşmeler, kabul edilen ulusal yasalar ne yazık ki yok sayılıyor. Çok sayıda engelli için sağlıklı kalabilmenin koşullarını oluşturan örneğin sondalar, kolostomideler, ortez ve protezlerde, tekerlekli sandalyelerin fiyatları çok arttı. Bunun sonucunda ürün fiyatları ile SGK’nin verdiği destek arasında fark inanılmaz ölçüde açıldı. Bu nedenle engelliler için bu zorunlu ihtiyaçlara erişim artık imkânsız hale gelmiştir” dedi.
2022 sayılı yasa ile verilen engelli aylığının enflasyon karşısında değersizleştiğini ve bir haftalık harcamaya bile yetmediğini vurgulayan Boyraz, “Yardım miktarının belirlenmesinde aile gelirinin esas alınması birçok engellinin bu haktan yararlanmasını engelliyor. 2828 Sayılı Yasa ile sağlanan evde bakım desteği alan ve ağır bakım gerektiren engelliler rapor yönetmeliğinde yapılan değişiklikler ile kısmi bakım kapsamına alınmakta, evde bakım yardımı kesiliyor. Çalışabilir haldeki engellilerin istihdamı için yasalardaki hükümler uygulanmıyor, devlet memurluğu kadrolarına zorunlu olması gereken atamalar dahi gerçekleştirilmiyor. Daha önce H sınıfı ehliyet almış ancak yenilemesi gereken engelliler yine rapor yönetmeliğinde yapılan olumsuz ve yanlış değişikliklerin sonucunda bu haklarını da kaybediyor. Toplu ulaşım araçlarının engelliler için erişilebilir hale getirilmesini düzenleyen 5378 sayılı yasanın ilgili hükümleri uzun yıllardır erteleniyor. Bu nedenle engellerin en temel hakkı olan ulaşım ve erişim hakları fiilen yok ediliyor” diye konuştu.
Döviz kuru her geçen gün rekorlar kırarken, engellilerin kullanmak zorunda olduğu işitme cihazı ve protezlerin fiyatları da son bir yılda ikiye katlandı. SGK’nın verdiği destekler ise yetersiz kalırken, yurttaşlar arada kalan binlerce TL’yi cebinden ödemek zorunda kalıyor. İşitme engellilerin kullanmak zorunda olduğu işitme cihazlarının, parçaları ve pilleri yurtdışında getiriliyor. Engellilerin kullanmak zorunda protez ve ortezler ise Türkiye’de üretilmiyor. Yurttaşın parası değer kaybederken kur farkı nedeniyle cihazlara ve protezlere her geçen gün bir zam daha geliyor.
FARK BİNLERCE LİRA
Engelli yurttaşların kullanmak zorunda olduğu protez ve ortez fiyatları da son bir yılda ikiye katlandı. SGK’nın protez ve ortezler için yıllardır değiştirmediği ücret, geçen mart ayında artırıldı ancak yurttaşın cebinden ödemesi gereken fark hala çok yüksek. Binlerce liralık farkı kendi cebinden ödeyemeyen engelli yurttaşlar ya kırık ve bozuk protezlerini kullanmak zorunda kalıyor ya da evlerinden çıkamıyor.
Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) da hayatlarını devam ettirebilmek için işitme cihazlarını satın almak zorunda olan yurttaşlara desteği yok denecek kadar az. SGK, 18 yaş üstü çalışanların işitme cihazı ücretlerinin sadece 2 bin 422 TL’sini karşılıyor. Emeklilerin ise yalnızca 3 bin 28 TL’sini karşılamasının yanı sıra maaşından da yüzde 10’a denk gelen 302 TL kesinti yapılıyor. Ancak, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) milletvekillerinin ve birinci derece yakınları, SGK ödemesi yerine TBMM katkı payından yararlanıyor. Milletvekilleri ve yakınlarının aldığı işitme cihazlarının yaklaşık dört katı yani 8 bin 610 TL’si Meclis tarafından karşılanıyor.
İstanbul İşitme Cihazları Satıcıları Derneği (İŞİTMER) Başkanı ve işitme cihazları satış ve uygulama merkezi sahibi E. Arslan Arslan, “2008 yılında SGK cihaz başına 850 TL öderken dövize göre kıyaslarsak 472 Euro’ya karşılık geliyordu. 2023 yılında ise SGK 3 bin 28 TL yani 96 Euro karşılığı cihaz ödemesi yapıyor. Bir işitme cihazının en düşük fiyatının 15 bin TL olduğunu düşünürsek, SGK’nin cihaz ödeme rakamlarını artırması acil ve ivedidir” dedi.
