Hazine’nin ‘aralık sendromunun’ bedeli halkın sırtında: Kamu maliyesi değil arpalık idaresi

Ozan GÜNDOĞDU

2019’daki bütçe açığı 123,7 milyar liraya ulaştı. Gayrisafi Yurtiçi Hasıla’nın (GSYH) yüzde 3’üne ulaşan açık AKP döneminin en kötü mali bilançosunu oluşturuyor. Üstelik gelecek beklentilerini olumsuz etkileyen bu bilançoya Türkiye Varlık Fonu’nun borçları da dahil değil. Söz konusu bu açık borçlarla finanse edilince, ülke borçları hızla vergi mükelleflerinin yani yurttaşın sırtına binmeye başladı. Rekor bütçe açığının birinci nedeni büyüme motoru duran ekonominin vergi üretmemesi. Zira gerek tüketiciler talebi kıstığı için KDV, ÖTV gibi vergiler, gerekse toplam gelir azaldığı için Gelir ve Kurumlar Vergisi gibi vergiler tahakkuk etmiyor. Vergi hasılatındaki azalmaya karşılık kamu harcamalarında aynı yönde bir gelişme yok. Böylece hazinenin geliri azalırken gideri artıyor. Aradaki açık ise borçla kapanıyor. Peki kamunun harcamalarının tümü gerekli mi? Kamudaki israf ne boyutta? Bunun için Aralık ayı harcamaları ile diğer aylardaki harcama ortalamasını kıyasladık. Çünkü kamu kurumları yıl başında kendilerine tahsis edilen ödenekleri yıl sonunda harcamamışlarsa, söz konusu tasarruf bir sonraki yıla aktarılmıyor. Yani kamu kurumları için tasarruf etmenin herhangi bir avantajı bulunmuyor. Bunu denetlemesi ve mali disiplini sağlaması gereken Hazine ve Maliye Bakanlığı ise israfa göz yumuyor. Maliyeciler bu duruma “düyuna kalma” adını veriyor. İşte bazı harcama kalemleri ve aralık aylarındaki değişim…

Toplam kamu harcaması

>>11 aylık ortalama harcama: 81 milyar 401 milyon TL
>>Aralık ayı: 104 milyar 71 milyon TL
>>Aralık ayı farkı: yüzde 28 ekstra harcama

Türkiye’de kamu maliyesinin yıllardır sorunu Aralık ayı sendromu. Mali disiplinin gevşemesiyle beraber kurumlar çeşitli gerekçelerle yıl sonunda harcamaların gazına basıyor. Acısı ise yurttaştan çıkıyor. Bu durum yıllardır böyle sürse de rekor bütçe açığı verilen yıl olan 2019’da da devam etmesi dikkat çekti. Aralık ayında yapılan harcama diğer 11 ayın ortalamasından yüzde 28 daha fazla. Yüzlerce bütçe kalemi içinde özellikle çarpıcı olanları derledik. Bazı kalemlerde aralık ayı harcaması diğer 11 ayın 10 katına çıkabiliyor.

Temsil ve tanıtma giderleri

>>11 aylık ortalama harcama: 13 milyon 574 bin TL
>>Aralık ayı: 41 milyon 117 bin TL
>>Aralık ayı farkı: yüzde 202 ekstra harcama

Gerek bakanlıkların gerekse Cumhurbaşkanlığı’nın temsil giderleri ekonomik bunalımla beraber daha fazla dikkat çekiyor. Son olarak Cumhurbaşkanlığı himayesinde 1- 3 Nisan tarihleri arasında düzenlenecek 3’üncü Uluslararası Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Kongresi için 7 milyon TL’lik organizasyon ihalesi yapıldığı ortaya çıktı. Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bağlı Muhasebat Gen Müdürlüğü verilerine göre buna benzer temsil ve tanıtma giderleri için 2019 yılı boyunca harcanan para toplamda 190,4 milyon TL. Bu tutarın yüzde 22’si ise aralık ayında harcandı. 11 ay boyunca aylık ortalama 13,6 milyon TL temsil ve harcama giderine katlanan hazinenin aralık ayı gideri 41,1 milyon TL.

Gayrimenkul mal bakım onarım giderleri

>>11 aylık ortalama harcama: 124 milyon 784 bin TL
>>Aralık ayı harcaması: 1 milyar TL
>>Aralık ayı farkı: yüzde 702 ekstra harcama

AKP hükümetlerinin inşaat sektörüyle kurduğu izaha muhtaç ilişki ortada. Dünya Bankası’nın 6 ayda bir yayımladığı rapora göre dünyada hükümetten en fazla kamu ihalesi alan 5 firmanın 4’ü Türkiye’den. ( Sırasıyla, Cengiz, Limak, Kolin, Kalyon) Kamunun tutarı milyarları bulan harcama kalemi ise gayrimenkul bakım onarım giderleri. 2019 bütçesinde bu kalem için 2,34 milyar liralık ödenek ayrılmıştı. Ancak 11 ayın sonuna gelindiğinde harcanan tutar 1,37 milyar liraydı. Aralık ayında gaza basıldı ve gayrimenkul bakım onarımı için 1 ayda toplam 1 milyar lira para harcandı. Aralık ayı harcaması diğer ayların ortalamasında yüzde 702 daha fazla.

Yol bakım ve onarım giderleri

>>11 aylık ortalama harcama: 86 milyon 710 bin TL
>>Aralık ayı harcaması: 833 milyon 910 bin TL
>>Aralık ayı farkı: yüzde 861 ekstra harcama

Gayrimenkul mal bakım ve onarım giderlerinin bir alt kalemi olan yol bakım ve onarımına Aralık ayında hız veriliyor. Bu kalem için 11 ay boyunca harcanan tutar 953,8 milyon lirayken, sadece aralık ayında harcanan tutar 833,9 milyon TL. Bu hizmet için toplam 1,78 milyar lira harcanırken bu paranın yüzde 46’sı aralık ayında harcandı.

Tedavi ve Cenaze giderleri

>>11 aylık ortalama harcama: 40 milyon 359 bin TL
>>Aralık ayı harcaması: 118 milyon 641 bin TL
>>Aralık ayı farkı: yüzde 193 ekstra harcama

Tedavi ve cenaze giderleri, toplam kamu harcamaları içinde küçük bir paya sahip olsa da Aralık ayı sendromunu özetlemesi açısından çok kullanışlı. Bu kalem içinde kamu personelinin, milletvekillerinin, askerlerin, tutuklu ve hükümlülerin tedavi ve cenaze masrafları kayıt altına alınıyor. Yıl başında bu kalem için ayrılan ödenek toplamı 524,6 milyon TL’ydi. İlk 11 ayda harcanan para ise 443,9 milyon TL oldu. Ödenek aralık ayında çeşitli harcamalarla bitirildi ve dahası ödenek üstü harcama dahi yapıldı. 11 ayda 443,9 milyon TL harcanan tedavi ve cenaze masrafları için sadece aralık ayında 118,6 milyon TL harcandı.