İş arayan emekli oranı yüzde 55,3 oldu: En dibi gördüler

Dilan Esen 

Türkiye’nin en önemli toplumsal gruplarından birini oluşturan ve iki seçimdir siyasetin merkezine oturan emeklilerin sorunları giderek derinleşiyor.

Sefalet düzeyine gerileyen aylıklar, emekliler arasındaki dengesizlikler ve emekliliğe erişimde yaşanan adaletsizlikler, emeklilik sisteminin başlıca sorunları olarak orta yerde duruyor.

Emeklilerin aylıklarındaki ciddi gerileme, AKP iktidarı tarafından çeşitli yamalarla görünmez kılınmaya çalışılıyor. Ancak emekli aylıkları hem güncel açlık sınırının hem de asgari ücretin çok altında. 

AB’NİN 6’DA BİRİ 

DİSK Araştırma Merkezi’nin (DİSK-AR), “Avrupa’da ve Türkiye’de Emeklilerin Durumu” araştırmasının sonuçları da tüm bunları destekler nitelikte. Araştırmaya göre Türkiye’de ortalama emekli aylığı merkez Avrupa ülkelerinin altıda biri seviyesinde.

Emekli ödemelerinin GSYH’ye oranı 27 AB ülkesinde ortalama yüzde 9,5 iken Türkiye’de sadece yüzde 4,1 olurken 2002’de çalışan veya iş arayan emeklilerin oranı yüzde 36,6 iken Aralık 2023’te yüzde 55,3’e yükseldi. 

Araştırmada yıllarca çalışan, üreten, prim ödeyen emeklilerin insanca bir yaşam sürmesinin ülkeyi yönetenlerin görevi ve sorumluluğu olduğunu ifade edilirken öne çıkan verilerse şunlar: 

• Türkiye’de ortalama emekli aylığı merkez Avrupa ülkelerinin 6’da biri düzeyinde: Ortalama emekli aylığı İspanya ve Fransa’da 1.400, Almanya ve İtalya’da 1.500, Belçika’da 1.700, Hollanda’da 2 bin avronun üzerinde iken Türkiye’de sadece 237 avro! 

• Türkiye’de emekli aylıkları 2012 ve 2021 arasında avro cinsinden yüzde 33,6 oranında azaldı. 

• 2012 yılında Türkiye’den daha düşük aylığa sahip 9 Avrupa ülkesi varken bu sayı 2021 yılında 1’e düştü. 

• Türkiye’de emekli aylıklarına ayrılan kaynak Avrupa’da ayrılan kaynağın yarısından bile az: Emekli ödemelerinin GSYH’ye oranı 27 AB ülkesinde ortalama yüzde 9,5 iken Türkiye’de sadece yüzde 4,1! 

• Türkiye’de aktif/pasif oranının çok düşük olduğu iddiası da doğru değildir: 2021 itibarıyla Avrupa ülkelerinde aktif/pasif oranı ortalama 1,6 iken Türkiye’de bu oran 1,9’dur. Yani Türkiye’de bu oran daha yüksektir. 

• 2002 yılında Türkiye’de emekli ve hak sahiplerinin aylıklarının ortalaması asgari ücretin yüzde 22 fazlası iken, 2023’te yüzde 26 altına düştü. 

• Ortalama emekli aylığının kişi başına GSYH’ye oranı 2002’de yüzde 46,4 iken 2024’te yüzde 27,7’ye geriledi. 

• Emeklilerin bu yoksullaşma süreci onları emekliyken de çalışmaya mecbur bıraktı. 2002 yılında çalışan veya iş arayan emeklilerin oranı yüzde 36,6 iken Aralık 2023’te yüzde 55,3’e yükseldi. 

• Bütçede emeklilere ve sosyal güvenliğe ayrılan pay düşüyor: 2008-2024 arasında SGK’ye yapılan bütçe transferlerinin oranı 5,2 puan azaldı. 

• 10. SGK’de emekliler için yeterince kaynak var: Prim gelirlerinin emekli aylıklarını ve sağlık ödemelerini karşılama oranı 2002’de yüzde 61 iken 2023’te yüzde 76,4’e yükseldi. 

*** 

Bu çilenin sorumlusu iktidar 

DİSK-AR’ın hazırladığı rapor, dün İstanbul Şişli’deki Emekli Buluşması’nda duyuruldu. DİSK/Emekli Sen tarafından düzenlenen açıklamaya çok sayıda emekli katılırken “Kaynak var, niyet yok” denildi. Emekliler iktidara sarı kart gösterirken “31 Mart’ta da kırmızı kart göstereceğiz” diyerek tepkilerini ifade etti. Emeklilerin geçim zorluklarını ve taleplerini anlatan Emekli Sen Genel Başkanı Cengiz Yavuz, şunları söyledi: “Saray buyuruyor: Emeklilere kaynak yok, sermayeye kaynak çok, oy yoksa hizmet de yok. Emekliler Saray’a biat etmiyor. Emeklileri yoksullukta, sefalette eşitleyenlere karşı sokaktayız. Yerel seçimlerde de sandıkta olacağız. Emekliler rüşvet değil haklarını istiyor. İnsan onuruna yaraşır bir yaşam istiyoruz. Bayram ikramiyelerinin en az asgari ücret seviyesine çıkarılmasını, intibak yasasını, nitelikli sağlık hizmetini talep ediyoruz...” 

İnsanca yaşam ücreti 

Emeklilikte insanca yaşamanın bir hak olduğunun altını çizen DİSK Genel Başkanı Arzu Çerkezoğlu ise şunları dile getirdi: “Hepimizin ürettiği kaynaklar emeklileri insanca yaşatmaya yeter. Bugün emeklilerin açlık ve yoksulluk ile karşı karşıya kalmasına iktidarın politik tercihleri neden oluyor. 2008 yılında yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile emekli aylık bağlama oranları ve güncelleme katsayıları düştü. Emekli aylıklarının hesaplanmasında milli gelirin payı iyice azaldı ve aylıkların artırılmasında sadece resmi enflasyon dikkate alınmaya başladı. Tüm bunların sonunda aylıklarda ciddi bir gerileme yaşandı. Milyonlarca emekli ve hak sahibi asgari ücretin çok altında aylık ve gelir elde edebildi, emekli aylıkları insanca bir yaşam sürmekten uzaklaşarak adeta bir ek gelire dönüştürüldü. Bu ülkede yıllarca çalışmış olan emekliler asla ve asla yük olarak görülemez. Emeklilik de bir haktır, emeklilikte insanca yaşamak da bir haktır. Devletin bunu sağlamak görevidir. Açıkça söylüyoruz ki kaynak var niyet yok. Sizin milyonların evine ekmek götürebilmesini sağlayacak düzenlemeyi yapacak niyetiniz yok.” Eylemde isyan eden bir emekli de şöyle konuştu: “Saray’a rağmen hem emekliyim hem de çalışıyorum bu iş nasıl olacak? Açım, ot mu yiyeceğim? Emeğimin karşılığını istiyorum.”