İsrail Türkiye arasında ticari TIR'lar var: Soğuk diplomasi sıcak ticaret

Ozan GÜNDOĞDU

Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanıyan ve Trump tarafından da onaylanan plan Türkiye’de büyük tepki çekti. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da tepkilerin yarattığı rüzgârı arkasına alarak “Kudüs Müslümanların kutsalıdır. Kudüs'ün İsrail'e verilme planı asla kabul edilemez.

Açıklanan plan, barışa ve çözüme hizmet etmeyecektir, hangi girişim olursa olsun, bazı Arap ülkeleri sırtını dönse de biz Filistin'in ve Kudüs-ü Şerif'in hukukunu korumak için uluslararası kurumları harekete geçirmeye ve dünyaya bu meseleyi anlatmaya devam edeceğiz” açıklaması yaptı. İsrail ve Türkiye ilişkilerini Yahudi ve Müslüman halkların karşıtlığı üzerinden gören anlayış gerek Türkiye’de gerek İsrail’de sağ iktidarların ekmeğine yağ sürüyor. Bu nedenle diplomatik gerilimlerde söz konusu İsrail olduğunda konu meselenin dini boyutuna hızla çekiliyor.

İsrail’de Müslüman karşıtlığı prim yaparken, Türkiye’de de Yahudi karşıtlığı halkın gerçek gündemini maniple edebiliyor. Ancak dün İsrail Başbakanı Netenyahu’nun Jarusalem Post’a verdiği mülakat ilişkilerdeki gerilimin perde arkasına ilişkin fikir verdi. Netenyahu “Bir zamanlar Erdoğan bana her üç saatte bir Hitler derdi. Şimdi altı saatte bir diyor, ama tanrıya şükür ki ticaretimiz büyüyor” dedi.

Türkiye’nin Mavi Marmara olayının ardından İsrail’le ilişkileri diplomatik olarak da geriledi. O kadar ki Türkiye’nin İsrail’de 2011’den bu yana büyükelçisi bulunmuyor. İlişkiler ise 2. Katip seviyesinde yürütülüyor. Ancak vitrine konan bu gergin ilişkilerin arkasında ticari ilişkilerin hiç olmadığı kadar yakın olduğu görülüyor. Resmi verilere göre Netanyahu haklı, Türkiye ile İsrail’in ticari ilişkileri büyüyor. Hem de İsrail lehine…

İhracatta 17’nci sıradan 9’uncu sıraya yükseldi

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre İsrail, Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı 9’uncu ülke. Toplam ihracatı ise 2019 yılı için 4 milyar 359 milyon dolar. İsrail-Türkiye ilişkileri deyince akla dönüm noktası olan ve spotlarda yer alan 2009 yılında Davos’taki “van minüt” çıkışı geliyor. İlişkilere “van minüt” çıkışının damga vurduğu yıl olan 2010 yılında Türkiye’nin İsrail’e olan ihracatı 2 milyar 80 milyon dolardı. Böylece aradan geçen 9 yılın sonunda ihracat yüzde 109 oranında arttı. Bu süreçte İsrail en çok ihracat yapılan 17’nci ülke statüsünden 8 sıra yukarı çıkarak 9’uncu ülke statüsüne yükseldi. İsrail’e yapılan ihracat Türkiye’nin ihracatının 2010 yılında yüzde 1,8’ini oluştururken 2019 yılında yüzde 2,5’ine yükseldi.

Gergin olunan yıllarda ithalat yüzde 137 arttı

Türkiye’nin ithalatı büyüme dönemlerinde artarken, ekonomik bunalımla beraber döviz kurlarının da yükselmesiyle yavaşlıyor. Bu nedenle Türkiye’nin İsrail’den yaptığı ithalat da yıllar içinde dalgalı bir seyir izliyor. Buna karşın ‘van minüt’ krizinin gölgesinde geçen 2010 yılında 1 milyar 359 milyon dolar olan ithalat 2019 yılında 1 milyar 743 milyon dolara yükselmiş durumda. 9 yıl öncesine göre İsrail’den alınan mal ve hizmetlere 2019’da yüzde 28’lik artış var. Öte yandan 2010’lu yıllarda ilişkilerdeki gerilim ön plana çıkmış olsa da bu yıllar 2000’li yıllara göre ithalatın sert şekilde artmasına da şahit oldu. AKP’nin 2002 Kasım’ında iktidara geldiği düşünülürse 2003 yılında İsrail’den yapılan ithalat 459 milyon dolar seviyesindeydi. 2004 yılında ithalat 714 milyona yükseldi. 2010 yılında 1 milyar 359 milyon dolara yükselen ithalat diplomatik krizden neredeyse hiç etkilenmedi. Zira 2010 yılının ardından geçen sadece 4 yılda ithalat yüzde 100’den fazla arttı. 2014 yılında İsrail’den alınan mal ve hizmetlere ödenen toplam bedel 2 milyar 881 milyon dolara yükseldi. İthalattaki dalgalı seyir nedeniyle yıllık ortalama ithalata mercek tuttuk, buna göre ilişkilerin gergin “göründüğü” 2010-2019 yılları arasında İsrail’den yapılan ithalat 2 katına çıkmış durumda.

***

İşte ithalat tutarları;

2000-2009 arası yıllık ortalama: 794 milyon 430 bin dolar

2010-2019 arası yıllık ortalama: 1 milyar 884 milyar 724 bin dolar

Artış oranı: yüzde 137