Kadının yükü krizle ağırlaştı

Kriz ve Kadın Çalışma Grubu, ocak ayında gıda, tekstil ve metal işkollarında çalışan yaklaşık 70 sendikalı kadınla gerçekleştirdiği ‘kriz ve kadın emeği’ konulu toplantıların sonuç raporunu yayımladı. Rapor, işyerinde çalışma koşullarının giderek bozulduğunu, işçilerin üzerindeki baskıların arttığını, işten atma ve/veya daralmaların olduğunu ve enflasyonun artması karşısında gelirlerin erimesi nedeniyle kadınların ev içi karşılıksız emekleri üzerindeki yükün arttığını ortaya koyuyor.

Çalışma koşulları giderek kötüleşiyor

Rapora göre her üç sektörde daralma ve/veya işten çıkarmalar olmakla birlikte, durum firmalar bazında değişebiliyor. Üretimin yavaşlaması durumunda patronlar vardiyaları azaltma, ücretli izin, ücretsiz izin, işten çıkarma gibi uygulamalara başvuruyor. En dikkat çeken uygulamalardan biri de ‘gönüllü’ çıkarma. Özellikle kıdemli ve kadrolu işçileri bir ‘bonus’ vererek işten çıkmaya teşvik etmek kriz döneminde yaygınlaşıyor. Kadınlara göre bu, patronların krizi fırsata çevirme yöntemi. Tekstilde çalışan bir kadın şöyle diyor:

“Sürekli disiplinsizlik, performans düşüklüğü bahaneleriyle disipline etme derdi var. Bu şekilde önce baskı yapıyorlar, sonra çıkarıyorlar. Bu işten çıkarılmalar bazı arkadaşların işine de geldi. Örneğin hamile kadınlar, kredi kartı borcu olanlar vs. 20 bin lirayı alıp öyle çıkıyor. Çıkarılanların yerine alınanlar asgari ücretle alınıyor.”

9-5 çalışıyorduk, 9-9 çalışmaya başladık

Kadın işçilerin anlatımları, işyerinde temel ihtiyaçların kısıldığını, gıdadan hijyen ürünlerine kadar miktarın ve kalitenin düştüğünü, bunların kısıtlı kullanımı konusunda işyerlerinde baskının arttığını gösteriyor. Bununla birlikte patronların yoğun şekilde sözleşmeli işçi alma eğilimi ve bu işçilerin sürekli değişmesi, kadrolu işçiler üzerinde çalışma yükünü artırıyor:

“İşler çok arttı. Sözleşmeli çok işçi alındı, onlar gelince de ayrılmak isteyen kadrolu işçiler işten çıkarıldı. Ağır işler de arttı, onun için daha çok erkek işçi almaya başladılar. Önceden 9-5 çalışıyorduk, şimdi 9-9 çalışmaya başladık. Pazar günleri de çalışıyoruz. Yasal molamız 15 dakikaydı ama önceden 30 dakika mola yapıyorduk, şimdi çok azaldı mola süremiz.”

İşten atma tehditleri, işsiz kalma endişesi

Rapora göre patronlar kriz söylemini işten atma tehdidi olarak kullanıyor. “Kriz var” ve “Küçülmeye gidiyoruz” söylemleriyle işçilerde sürekli bir işsiz kalma endişesi yaratıyorlar. Böylece işçileri kötü koşullarda ve asgari ücretle çalışmaya daha kolay razı ediyorlar.

Her üç sektörden işçi kadınların ortak endişesi de kriz nedeniyle işten çıkarılmak. Özellikle 31 Mart yerel seçimlerinden sonra işten atmaların artacağını düşünüyorlar. Bir kadın işçi durumu şöyle özetliyor:

“Performans düşüklüğü, geç kalmışsın, şu kadar ihtarın var, bir daha olursa atarız şeklinde tehditler ve baskılar var. Her şekilde tazminatsız nasıl işten çıkarırız derdindeler. Siparişler düştü, iş yok, ne yapacağız iş olmazsa diye tedirginlik var herkeste.”

‘Örgütsüz olsak fabrikanın yarısı giderdi’

Rapora göre her şeye rağmen işyerinde sendikalı ve örgütlü olmanın öneminde kriz özelinde de dikkat çekmek gerekiyor. Çünkü örgütlü olmaktan gelen haklar, krizin en azından işyerinde ‘daha az şiddetli’ hissedilmesine neden oluyor. Daha da önemlisi, kadınlar işgücü piyasasındaki cinsiyet ayrımcılığının farkında oldukları için sendikalı olmamaları halinde ilk gözden çıkarılacak kişiler olduklarını biliyorlar. Metal işçisi bir kadın, şunları söylüyor:

“En azından örgütlü bir fabrikayız. Örgütsüz olsaydı ne olurdu, söyleyeyim. O fabrikanın yarısı giderdi. Ve kimseye de sormazlardı. Özellikle kadınları elerlerdi. Neden? Daha kolay gözden çıkartılabilecek bir kesim olduğumuz için… Allah’tan örgütlüyüz. Bize sormadan hiçbir şey yapamıyorlar.”

Enflasyon, tüketim ve ev içi emek

Raporda işyeri refahının bozulmasının, çalışma koşullarının kötüleşmesinin, alınan ücretlerin enflasyon karşısında erimesinin doğrudan hane refahını nasıl etkilediğine de yer verilmiş. Buna göre hâlihazırda büyük ölçüde kadınların sorumluluğunda olan ev içi işler ve bakım emeği üzerindeki baskı artıyor.

Görüşülen kadınların hepsi krizden çok etkilendiklerini, kıt kanaat geçinmeye başladıklarını ve temel ihtiyaçlarında bile kısıtlamaya gittiklerini dile getiriyor. Bir yıl önceki durumlarıyla şimdiyi karşılaştırdıklarında büyük bir gerileme görüyor ve yoksullaştıklarını düşünüyorlar. Kadınların “Eskiden pazara gider ve bir sürü poşetle gelirdim, şimdi iki poşetle geliyorum” ya da “Eskiden 100 liraya bir haftalık meyve-sebze alıyordum. Şimdi pazara gidemiyorum, günlük yenilecek kadar alıyorum” şeklindeki ifadeleri de son bir yıl içinde yaşadıkları yoksullaşmayı gösteriyor.

Öte yandan temel ihtiyaçları bile kısacak duruma gelmek, kadınlar için sosyal yaşamın bitmesi sonucunu getiriyor. İşsiz kalma endişesi, geleceğe dair plan yapmayı engelliyor ve kadınların ifadesiyle kimse “önünü göremiyor.”

Krizde ücretsiz kadın emeği

Raporda ev içi karşılıksız kadın emeğindeki değişimlerin de altı çiziliyor. Buna göre temel ihtiyaçları karşılamak için sürekli maliyet hesapları ve kısıtlamalar yapmak, örneğin bir gıda maddesi için bile birkaç market dolaşıp en ucuzunu bulmaya çalışmak, ev içi tüketime sürekli dikkat etmek gibi durumlar, kadınların karşılıksız ev içi emeği üzerindeki baskı ve basıncı artırıyor. Ayrıca kriz döneminde çocuk bakımının kreşlerden ziyade artık daha fazla evdeki başka kadınlar tarafından üstlenildiği görülüyor.

***

Kriz ve Kadın Çalışma Grubu

Kriz ve Kadın Çalışma Grubu, 15 Aralık 2018’de Kadın Emeği ve İstihdamı Girişimi Platformu (KEİG) tarafından Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nde düzenlenen ‘Kriz, Kadınlar ve Kadın Emeği’ forumundan sonra kuruldu. Grupta sendikalardan, farklı mesleklerden, kadın örgütlerinden kadınlar ve bağımsız feministler yer alıyor.