Katliamın yarası hâlâ kanıyor

Kayhan AYHAN

Tarihin en kanlı katliamlarından biri Maraş’ta 44 yıl önce yaşandı. 19 Aralık 1978’de başlayıp, bir hafta süren katliamda resmi rakamlara göre 120 insan öldürüldü, yüzlercesi yaralandı, çok sayıda kişi göç etmek zorunda bırakıldı. Resmi olmayan verilere göre ise hayatını kaybedenlerin sayısı 500’ün üzerinde. Ülkücüler tarafından Alevi yurttaşların hedef alındığı katliamda 210 ev ile 70 işyeri tahrip edildi.

Katliamın sorumluları hakkında başlatılan ve 23 yıl süren yargılamalarda ise 22 kişiye idam, 7 kişiye müebbet hapis cezası, 321 kişiye 1 yıldan 24 yıla kadar hapis cezası verildi. Katliamda önemli rol oynayan 68 kişiye de ulaşılamadı. Sıkıyönetim mahkemesinin aldığı kararlar daha sonra Yargıtay tarafından bozularak, idam kararları uygulanmadı. Süreli ceza alan sanıkların cezaları da 1991 yılında çıkarılan Terörle Mücadele Kanunu (TMK) ile ertelendi ve ardından sanıklar serbest bırakıldı.

Araştırmacı Yazar Aziz Tunç “Soykırım ve Maraş Kıyımı” kitabında, karartılmaya çalışılan bir gerçeği belleklerimize kazıyor. Onun bu çalışması faili meçhullerin, katliamların gayri resmi tarihidir. Yalnız dünü değil, bugünü de aydınlatıyor. Katliamın yıldönümünde yaşananlara ışık tutan Tunç ile “Soykırım ve Maraş Kıyımı” kitabını konuştuk:

Maraş'ta neler yaşandı?

Maraş kıyımında/soykırımında vahşetin her biçimi yaşatıldı. Elif Ana'nın kız kardeşi olan Cennet Çimen adlı 80 yaşındaki nine hunharca katledildi. Daha hayatının baharında çocuklar kolu bacağı kesilerek katledildi. İnsanlar diri diri yakıldı. Hamile kadınlar katledildi. Katliamın her bir anı dehşetli bir vahşet anı oldu. Bir kadın hangi koşullarda kocasına "beni sen öldür" diyebilir ki?

Katliamın hukuki süreci ne aşamada?

Katliamın/soykırımın yargılama süreci tam bir gerçekleri gizleme operasyonu. Katliamın tüm süreçleri, “ortam hazırlığı” için önceden yapılan saldırılar faili meçhul. Ökkeş Kenger üç ifadesinde “Çiçek Sineması’na patlayıcı attım” demesine rağmen beraat ettirildi. İki devrimci öğretmenin katilleri açığa çıkartılmadı. Katliamı organize edenler, fiilen katliamı gerçekleştiren “yüzleri maskeli ellerinde uzun namlulu silahlar olan” faşist paramiliter katiller açığa çıkartılmadı. Katliamın iddianamesini savcılar yazmadı. Dönemin Jandarma Genel komutanı Sedat Cilasun bir rapor yazdı. Raporda katliamın devrimciler tarafından başlatıldığı ileri sürüldü. Savcılar da bu katliamcı iddiayı alıp iddianamenin temel zemini yaptılar. Ve yapılan katliamı/soykırımı bir “mukatele” olarak tarif ettiler, bu şekilde bir yargılama yaparak katliama maruz kalmış olan Kürt-Türk Alevileri ve devrimcileri de yargıladılar. O nedenle Maraş Katliamı yargılaması adı altında yapılanlar aslında katliamın üstünü örtme düzenlemesidir.

Aziz Tunç

Katliamı anlatan iki kitabınız daha var. Bir kitap daha yazma fikri nereden geldi?

Doğrusu bu soruyla ben de çok uğraştım. Evet, Maraş kıyımının/soykırımının, nasıl, ne amaçla ve kimler tarafında yapıldığına dair kapsamlı bir araştırma olarak kimlerin katledildiğini içeren “Maraş Kıyımı-Tarihsel Arka Planı ve Anatomisi” ve katledilen bu insanlara ilişkin bilgileri ve yaşadıkları dramları içeren “Beni Sen Öldür” adlı iki kitap yazmıştım. “Bir üçüncü kitaba gerek var mı” diye ben de kendime sormadım değil.

Ancak Maraş Katliamı’yla ilgili tartışılan önemli bazı noktalar vardı. Söz konusu konular, yıllardan beri katliamın konuşulduğu her ortamda ve durumda gündeme geliyor ve tartışılıyordu. Bu bilgi ve görüşlerin geniş kamuoyu ile paylaşılması gerektiği konusunda yoğun bir talep ve baskı vardı. Bunun üzerine söz konusu kitabın yayımlanması gündeme geldi.

Bu kitabın içeriğinde diğerlerinden farklı olarak hangi konulara eğildiniz?

“Maraş Kıyımı-Tarihsel Arka Planı ve Anatomisi” kitabı alt başlığından da anlaşıldığı gibi Maraş Kıyımı’nın nasıl, niçin ve kimler tarafında yapıldığına dair ayrıntılı bir araştırma olarak yayımlandı. “Beni Sen Öldür” kitabı ise katledilenlere dair bilgileri içeriyordu. Her iki kitabında özgünlüklerine bağlı olarak cevabını aradığı sorular vardı ve söz konusu soruların cevabını vermeye çalışıyordu. Mesela katliamda katledilen insanların kimlikleri ve resimleri ilk defa “Beni Sen Öldür” kitabıyla kamuoyuna taşındı. Böylece katledilen insanların soyut sayılar olmadıkları ortaya konulmuş oldu. Aynı şekilde “Maraş Kıyımı” kitabında katliamı yapan mekanizma, kurumlar ve kurumları yöneten katliamcı unsurlarıyla birlikte isim isim ortaya konulmuştu.

Buna rağmen, katliam karşıtı demokratik kamuoyunda “Maraş katliamı soykırım mıdır?” şeklinde bir soru sık sık gündeme geliyordu. Ermeni soykırımı, daha sonra Dersim soykırımı gündeme gelince Maraş’ta yaşanan soykırım daha çok tartışılmaya başlandı.

Esasında “Maraş Kıyımı -Tarihsel Arka Planı ve Anatomisi” adlı kitapta Maraş’ta yapılan kıyımın, “etnik ve dinsel arındırma” dolayısıyla “soykırım” olduğunu çok net olarak yazmıştım. Aynı şekilde 2011’de kitap yayımlandıktan sonra katıldığım bir televizyon programında sorulması üzerine, “Evet Maraş’ta yapılan bir soykırımdır” diye ifade etmiştim. Ancak insanlar doğal olarak daha vurucu, daha aşina olunan tanımları tercih ediyorlar. Buradan da özellikle “soykırım” kavramının kullanılmasını istiyorlar. Böylece bu kitabın yazılmasını gerekli kılan bir ihtiyaç ortaya çıkmış oldu. Çünkü soykırım konusunun ayrıca incelenmesi ve doğal olarak ayrıntılı ve ikna edici bir açıklamanın yapılması gerekiyordu. Bu da özgün bir araştırıma konusuydu. Sonuçta bu kitabı oluşturan makalelerin birisi böyle oluştu.

Katliamın üzerinden 44 yıl geçti. Yaşananlar zamanla ortaya çıktı. Geçmişte karanlıkta kalan ama şimdi duyurduğunuz yeni gelişmeler var mı?

Evet, Maraş soykırımında katliamcı güçlerin hem katliamdan önce hem katliam esnasında, katliamı yönetmek amacıyla yaptıkları 3 toplantı var. Bu toplantılar hem soykırımın niteliğini hem kimin yaptığını gösteren önemli toplantılardı. Yargılama esnasında avukatların ısrarla üzerinde durdukları bu toplantılar, kamuoyu tarafında yeterince tartışılmadı, konuşulmadı. Hatta bu toplantıların ikisi demokratik kamuoyu tarafında bilinmiyor. Bu toplantıların anlaşılması da gerekli ve faydalıydı, bu amaçla bu da kitapta konu edildi.

Katliamda rol alanları haberlerde ve kitaplarda okuduk. Bu süreçte gizli kalan isimler var mı?

Enver Altaylı hakkında kamuoyunun bilgisi vardır. Kendisi CIA ve MİT mensubu olarak o yıllarda uzun süre görev yapmıştı. CIA’in önemli isimlerinin onayladığı birisiydi. Enver Altaylı, Maraş Katliamı esnasında Türkeş’in birinci danışmanı, MHP’nin günlük yayın organı olan Hergün gazetesinin genel yayın yönetmeniydi. CIA’in ve MİT’in elemanı olan ve aynı zamanda Türkeş’in başdanışmanı olan Enver Altaylı’nın Maraş’ta gerçekleştirilen soykırımda parmağının olmadığını düşünmek gerçekçi olmaz.

Yine katliamda devrimcilerin halkla birlikte geliştirdiği direniş, kitapta yer alan bir başka konudur. “Maraş Kıyımı” kitabında değinilen direniş konusunun biraz daha ayrıntılı anlatılmasının gerekli ve faydalı olacağı ortaya çıkmıştı ve bu ihtiyaca uygun olarak gerekli bilgiler ve veriler, kitabın bir konusu olarak paylaşıldı.

Maraş’ta Kürt-Türk Alevilerin zengin oldukları için bu katliama maruz kaldıklarına dair görüşler bulunmaktaydı. Konuyla ilgili olarak gerçeğin farklı olduğunu gösteren somut veriler, kitap aracılığıyla paylaşılan bir diğer konu. Bunların dışında, “Soykırım ve Maraş Kıyımı” adlı kitapla kamuoyunda yanlış bilinen bazı bilgilere dikkat çekilerek doğru bilgilerle katliamcı/soykırımcı sisteme karşı mücadelenin büyütülebileceği ortaya konuldu.

Katliamcı ve soykırımcı sisteme karşı mücadelecinin ön koşulu doğru bilgi ve doğru politikadır. Bunun için de somut verilerin ortaya konması ve bu verilerin doğru değerlendirilmesi gerekiyor. “Soykırım ve Maraş Kıyımı” kitabıyla, Maraş soykırımına dair yeni bilgilerle demokratik kamuoyunun katliamcı ve soykırımcı güçlere karşı mücadelesine katkı sunulmak amaçlandı.