Kemal Tahir’in ‘sahici’ arkadaşı: Safiye Ayla

İSKENDER ÖZSOY

Hemen hemen her konuyu sorular sorarak gündemine alıp üzerinde düşünen ve tezler geliştiren Kemal Tahir’in ölümünün 48’inci yılı bugün.

Kemal Tahir yazın dünyasına ilk şiirlerinin 1931 yılında İçtihad mecmuasında yayınlanmasıyla attı.

Vakit, Haber ve Son Posta gazetelerinde düzeltmenlik, çevirmenlik ve röportaj yazarlığı yaptı.

Tünel’de kaldığı bekâr evinde önce oda komşusu Türkiye Komünist Partisi’nin kurucu komite üyesi ve merkez komite üyesi Sarı Mustafa’yla (Mustafa Börklüce), sonra da Börklüce aracılığıyla Nâzım Hikmet’le tanıştı.

1938’de askeri isyana tahrik ve teşvik iddiasıyla kardeşi Nuri Tahir, Nâzım Hikmet, Hamdi Alev (Şamilof), Emine Alev (Şamilof), Hikmet Kıvılcımlı, Fatma Nudiye Yalçı, Kerim Korcan, Mehmet Ali Kantan, Seyfi Tekbilek ve Hüseyin Avni Durugün’le 13 Haziran 1938 tarihinde tutuklandı. İstanbul Donanma Komutanlığı Askeri Mahkemesi’nce Erkin Gemisi’nde yargılanarak 29 Ağustos 1938 tarihinde 15 yıl ağır hapse mahkûm edildi. 1938-1950 yılları arasında İstanbul Tevkifhanesi’siyle Çankırı, Malatya, Çorum, Nevşehir Cezaevlerinde yattı, 1950 yılında genel afla tahliye edildi.

Kemal Tahir İstanbul Donanma Komutanlığı Askeri Mahkemesi'nce Erkin Gemisi'nde yargılanarak 29 Ağustos 1938 tarihinde 15 yıl ağır hapse mahkûm edildi. (Fotoğraf: Kemal Tahir Vakfı arşivi.)

İstanbul’a dönünce Türk işçi hareketinin önderlerinden Hüsamettin Özdoğu’nun kardeşi Semiha Hanım’la (Sıdıka Uzunhasan) evlendi.

Kemal Tahir, 21 Nisan 1973 tarihinde İstanbul’da öldü.

Donanama Davası mahkumlarından bir grup Sinop Cezaevi’nin avlusunda. Ayaktakiler soldan itibaren Hamdi Alev Şamilof, Emine Alev Şamilof, Hamdi Alevdaş, Nuri Tahir ve Haydar Korcan. Oturanlar: Kerim Korcan (solda) ve Mehmet Ali Kantan. Şamilofların kızı Ümit annesinin solunda. Fotoğrafın çekildiği tarih 30 Ekim 1946. (Kaynak: Emin Karaca’nın Sintinenin Dibinde kitabı.)

EVİNİN KAPISI HERKESE AÇIKTI

63 yıllık yaşamının 12 yılını cezaevlerinde, özgürlüğüne kavuştuktan sonra ölene dek 23 yılını evinde, neredeyse hiç dışarı çıkmamacasına, yazarak geçiren Kemal Tahir arkadaş canlısı, dost canlısıydı.

Onun kapısı herkese açıktı.

Kemal Tahir’in herkese açık kapısından girenlerden biri de Safiye Ayla’ydı.

Türk müziğinin kilometre taşlarından Safiye Ayla’nın ölümünden sonra hakkında yazılanlarda onun yazar dostlarından da söz edilmişti.

O yazılarda Safiye Ayla’nın Naci Sadullah’la arkadaşlığı dolayısıyla başta Nazım Hikmet ve Kemal Tahir olmak üzere çeşitli şair, hikâyeci ve romancının adı geçmişti.

SAHİCİ ARKADAŞ SAFİYE AYLA

Safiye Ayla’yla Kemal Tahir’in arkadaşlıkları epeyce eski.

Kemal Tahir, Donanma Davası’nda yargılanıp birlikte mahkûm edildikleri Hamdi Alev’in (Şamilof) kızı Ümit’in konservatuarına girmek istemesi üzerine Ayla’dan yardım istemiş.

1940’lı yıllarda konservatuarda çalışan Safiye Ayla’yla arkadaşlığını “sahici arkadaşlık” olarak nitelendiren Kemal Tahir hapisten çıktıktan sonra evleneceği Semiha Hanım’a Çorum ve Nevşehir cezaevlerinden yazdığı mektuplarda (1) Safiye Ayla’dan şöyle söz eder:

“Ümit konservatuara gitmek istiyormuş. Biraz da ses meselesi değil mi? Nuri Tahir (2) ‘Eğer bu işe teşebbüs edilirse bayan Safiye Ayla’ya bir mektup yaz.’diyor. En iyisi ben sana yazarım. Sen Ümit ile annesine götürürsün. Eskiden samimi, doğru düşünür bir kadındı.

Safiye Ayla

Belki hâlâ öyledir. Size bir yardımı dokunmasa bile bu fikir etrafında konuşursunuz.”

……….

“Demek ki benim Ümit kızım keman çalacak. Pek âlâ. Safiye’nin şu faydası olur: Hocalarına söyler. Biraz itina ederler. Safiye iyi yüreklidir. Ümit’le aynı yerde bulunması fena olmaz. Safiye’nin mektubu ilişiktedir.”

……….

“Emine’yi görürsen selam söyle. Safiye’nin bir yardımı olmuş mu?

Yoksa ‘Bu da kim? Böyle bir adam tanımıyorum’ mu demiş.”

Kemal Tahir’in Semiha Hanım’a Nevşehir Cezaevi’nden yazdığı 12 Haziran 1950 tarihli mektupta da Ümit’in annesi Emine Alev’den mektup aldığını belirterek şöyle der:

“Emine’den de mektup geldi. Üzüntü içinde zavallı. Yorgun. Kızın mektep taksidini düşünüyor. Çocuğu neden böyle pahalı bir mektebe verdiklerini hâlâ anlayamadım. Nihayet İngilizce elde edecek.”

Bu mektuptan anlaşılan Ümit’in(3) konservatuara giremediği.

Son bir not daha: Safiye Ayla 1967’de eşi Şerif Muhittin Targan’nın ölümünden sonra Kemal Tahir’i son kez Şaşkınbakkal’daki evinde ziyaret etmiş.

Bu ziyaret ikisinin arkadaşlığının “sahici” arkadaşlık olduğunun delili.

……….

Bu yazıya bilgi notlarıyla katkısı için Mehmet Şamilof’a teşekkür ederim.

(1) Kemal Tahir, Notlar/Mektuplar. Bağlam Yayınları, İstanbul 1993.

(2) Kemal Tahir’in kardeşi.

(3) Köy Enstitü’lü eğitimci Hürrem Arman’ın oğlu Osman Arman’la öğrenciliği yıllarında evlenen ODTÜ mezunu mimar Ümit Arman, eşinin BM’ deki görevi nedeniyle İsviçre’de yaşıyordu. Annesi Emine Alev de (Şamilof ) yanlarındaydı. Kemal Tahir’in doğumunu bildiği Ümit Arman 2019 yılında İsviçre’de vefat etti ve orada toprağa verildi.