Önce marjinalleşti sonra lüks hale geldi

Ozan GÜNDOĞDU

Türkiye’de çok uzun zamandır yurttaşlar yılın sonu yaklaşırken 31 Aralık gecesi için planlar yapıyor. Kimi akrabalarla kimi dostlarla bir araya geliyor, kimisi ise yılbaşını dışarıda kutlamayı tercih ediyor. Yılbaşı kutlama geleneğine uygun olarak 1 ocak günleri 1935 yılından itibaren de resmi tatil ilan ediliyor. Hatta yılbaşı kutlama geleneği bu topraklar için yüzlerce yıl geriye uzanıyor. 18’inci yüzyıl padişahlarından 3’üncü Ahmet’in yılbaşına ilişkin tebrik mesajları dahi bulunuyor.

Buna karşın özellikle son 10 yılda yılbaşı bu toprakların geleneği değilmiş gibi marjinalleştirildi. Sokaklarda Noel Baba bıçaklayanlardan, alternatif Mekke’nin fethi kutlamaları yapanlara kadar toplumun geniş kesimlerini rahatsız eden eylemler normalleştirildi. Bir yandan da fiyatı devletin kontrolünde olan ve yılbaşı kutlamalarında kullanılan alkollü içecekler olağanüstü biçimde zamlandırıldı. Bugün ücretli kesimler için doyasıya bir yılbaşı kutlamak lüks hale gelmiş durumda. Yılbaşı sepetine mercek tuttuk.

YILBAŞI SEPETİNDE İÇKİ YOK

2015 yılından 2016 yılına geçerken yurttaşlar ilk kez bir yasakla karşılaştılar. Zincir marketlerde hazırlanan yılbaşı paketlerinde içki bulundurulması yasaklandı. Bu marketlerdeki yılbaşı paketlerinde artık gerek meyve suyu, gerek enerji içeceği, gerek kuru yemiş bulunuyor ancak bunların tamamlayıcısı olan içki bu sepetlerde bulunmuyor. Bu yasaklara bir de yılbaşı eğlencelerinin vazgeçilmezi olan TV gösterilerine yapılan müdahaleler de eklendi. Yılbaşı kutlamalarında TV’de içki içmek de RTÜK marifetiyle yasak hale getirildi. Bugün toplumun önde gelen sanatçıları sosyal medyada içki ile görüntü vermek dahi istemiyorlar. Mezelerle dolu masada fotoğraf çektiriyorlar ancak kadehler masanın altına gizleniyor.

TELEVİZYON VE BASILI YAYINLARDA İÇKİ YASAK

Televizyonda içkiye dönük ilk müdahaleler Zahit Akman’ın RTÜK Başkanı olduğu 2008 yılında başladı. O yıllarda dizilerdeki içki görünen yayınlar mozaiklenmese de prodiksiyon aşamasında müdahale edilme kararı alındı. 2008’deki düzenlemeye göre içki içmeyi özendirecek bir diyalog olması halinde diziyi yayınlayan kanala çeşitli cezalar uygulanması karara bağlandı. İzleyen yıllarda ise içinde içki bulunan sahneler tamamen ekranlardan kaldırıldı. Bugün basılı yayınlarda içki şişesini basmak dahi ceza konusu olmuş durumda. Biz de bu haberi yaparken içki şişesi fotoğrafı kullanamıyoruz.

SON 10 YILDA NE KADAR ZAM GELDİ?

Son açıklanan enflasyon verisi bu yılın kasım ayına ait. Buna göre 2009 kasım ayına göre fiyatlar genel seviyesi yani TÜFE sepeti yüzde 157 zamlanmış durumda. Buna karşın sepetin içeriği 418 maddeden oluşuyor. Öğretmen maaşı ise ilgili 10 yıllık dönemde bin 391 liradan 3 bin 911 liraya çıkarak yüzde 181 artış kaydetti. Buna karşılık ücretler yılbaşı eğlencesi için harcanacak para karşısında adeta eridi. Rakıya gelen 10 yıllık zam yüzde 423’e dayandı. 10 yıl önce kasım ayında ortalama 23 lira olan rakı fiyatı bugün 123 liraya yükselmiş durumda. 10 yıl öncesine göre fiyatlardaki artış oranı ise aşağıdaki gibi;

>>Öğretmen maaşı 9/1: yüzde 181
>>TÜFE Sepeti: yüzde 157
>>Bira: yüzde 402
>>Rakı: yüzde 423
>>Şarap: yüzde 220
>>Viski: yüzde 220
>>Antep Fıstığı: yüzde 354
>>Yer fıstığı: yüzde 282
>>Cipsler: yüzde 145
>>Tablet çikolata: yüzde 141

İÇKİ İÇMEK ARTIK GERÇEKTEN LÜKS

Bir yandan içki marjinalleştirilirken, diğer yandan da üzerine konan vergilerle lüks hale getirildi. Çeşitli içkilerin Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yaşadığı fiyat değişimi aşağıdaki gibi.

BİRA

2015’e girerken: 4,8 TL

Bugün: 11,3 TL

Bir zamanların “baba gazozu” bira, cumhuriyetin ilk 60 yılında alkollü içkiden sayılmıyordu. Son yıllarda ise bir çok valilik açık alanda bira içimini yasaklıyor. Bira fiyatları ise giderek artırılarak toplumun sadece bir kesiminin tükettiği lüks bir içecek muamelesi yapılıyor. Bugün bira 2015 yılbaşı kutlamalarına göre yüzde 134 daha pahalı.

RAKI

2015’e girerken: 50,8 TL

Bugün: 123,4 TL

Milli içki tartışmasının göbeğinde yer alan rakı bir zamanların gariban içkisiydi. Bugün rakı içilen mekanlar toplumun sadece üst gelir grubunun gidebildiği mekanlara dönüştü. Geniş kesimlerde ise rakıyı satın almak yerine evde üretmek yaygınlık kazandı. Rakı bugün 2015 yılbaşı kutlamalarına göre yüzde 142 daha pahalı.

VİSKİ

2015’e girerken: 84,4 TL

Bugün: 173,9 TL

Viskiyi Türkiye’de geniş kesimler yaygın olarak tüketmedi ve viski akıllarda zenginlikle özdeşleşti. Ancak geçmişte yıl boyunca tüketilmese dahi yılbaşı gecelerinde ücretli kesimlerin tüketebildiği bir içkiydi. Gerek ithal olması gerekse içkilerden alınan “günah vergileri” viskiyi bugün tüketilmesi neredeyse imkansız hale getiriyor. Viski bugün 2015 yılbaşı kutlamalarına göre yüzde 103 daha pahalı.

ŞARAP

2015’e girerken: 20,9 TL

Bugün: 47,7 TL

İlk şarabın Anadolu coğrafyasında üretildiği biliniyor. Bu haliyle en yerli içkilerin de başında şarap geliyor. Üstelik Türkiye şaraplık üzüm üretiminde de başı çeken ülkelerden biri. Kalitesine göre fiyatları yaygınlık kazanan 1 şişe şarabın TÜİK verilerine göre ortalama fiyatı 47,7 lira. Bu fiyatla şarap bugün 2015 yılbaşı kutlamalarına göre yüzde 126 daha pahalı.

VELEV Kİ İÇKİLİ BİR YILBAŞI SEPETİ OLSAYDI

Zincir marketlerde yılbaşı sepetleri hazırlanıyor, ancak yılbaşı sepetlerinde içki bulunmuyor. 2015’e girerken zincir marketlerde bulunan sepetlerin içindeki ürünlerle bu yılın fiyatlarını karşılaştırdık. Örnek sepetimize göre 5 yıl önceki 261 liralık paketimizin bugünkü değeri 579 lira.

2015’e girerken 2020’ye girerken

70’lik Yeni Rakı: 57 lira - 150 lira

70’lik Red Label Viski: 105 TL - 185 TL

5 şişe Efes bira: 25 TL - 55 TL

1,5 kg lüks kuruyemiş*: 35 TL - 110 TL

2 adet 1 litre Schweppes tonik: 3,5 TL - 9 TL

2 adet 1 litre Dimes portakal suyu: 7 TL - 12 TL

5 adet Red Bull enerji içeceği: 15 TL - 35 TL

Nestle gofret 5’li paket*: 2,5 TL - 5 TL

3 paket Ruffle’s cips*: 10 TL - 18 TL

TOPLAM: 261 TL - 579 TL