Petrol krizinde kimi koruyorlar?

Yaren ÇOLAK

Türkiye'nin Bağdat'ın izni olmaksızın Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'den (IKBY) petrol ithal etmesi nedeniyle Uluslararası Tahkim Mahkemesi’nce 1,4 milyar dolar tazminata mahkûm edilmesinin yankıları sürüyor. Karar Ankara, Bağdat ve Erbil arasında krize neden olurken Irak ile IKYB yönetimleri arasında iki gündür süren görüşmelerden bir sonuç çıkmadı. Kürt yetkililer sorunun giderilmesi amacıyla Muhammed Es Sudani yönetimiyle müzakerelerini sürdürüyorlar. Sorunun çözümü için ilk gün bir Türk heyeti de Bağdat’a gitmişti.

DNO ÇEKİLİYOR

Türkiye’nin IKBY’den petrol sevkiyatını durdurması sonrası petrol fiyatlarında yaşanan dalgalanma devam ediyor. ABD merkezli yatırım danışmanlığı şirketi Again Capital’in ortağı John Kilduff, Reuters’a yaptığı açıklamada, IKBY’den petrol arzının durmasının Rus petrolünün piyasada kendine daha fazla yer bulmasına yarayacağını söyledi.

Bölgede faaliyette bulunan uluslararası şirketler ise Irak, Türkiye ve IKBY arasındaki müzakereler sürerken çıkardıkları petrolü depolamakta zorluk çekiyor. Norveç şirketi DNO ve Genel Energy şirketleri, petrolün depolarda birikmesinin ardından birkaç gün içinde üretimi keseceklerini belirtti.

DNO Yönetim Kurulu Başkanı Bijan Mossavar Rahmani, gelinen noktanın, özellikle de "dünya genelinde devam eden tedarik sıkıntısının petrol fiyatları üzerindeki muhtemel etkisi ve küresel finans piyasalarında yaşanan kırılgan dönem" göz önünde alındığında "talihsiz" olduğunu ifade ederek Kuzey Irak'taki üretim faaliyetlerini sonlandırdıklarını açıkladı.

HESABI SORULACAK

Kriz devam ederken CHP Genel Başkan Yardımcısı ve Parti Sözcüsü Faik Öztrak, “Hakem heyeti, Irak'ın beş talebinden dördünü reddetti. Ülkemizin taleplerinin büyük çoğunluğunu kabul etti” diyen Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez'e sert sözlerle yüklendi. Öztrak, "Lafı gevelemeyi bırakın. Türkiye Irak'a ne kadar tazminat ödeyecek? Açıklayın. Kuzey Irak petrolünün, Irak Anayasası’na aykırı şekilde uluslararası pazarlara ulaştırılmasına izin veren kim? Enerji Bakanlığı bu rakamları milletten neden saklıyor? Neyi korumaya, gizlemeye çalışıyor? Bu konular er ya da geç aydınlanacak" dedi.

Öztrak, "Milletimizin sırtına yüklenen bu faturanın sorumlularını ortaya çıkarmak, MB’nin arka kapısından buharlaştırılan 128 milyar doların hesabını sormak, milletimizden çalınan 418 milyar doları söke söke alıp milletimize vermek boynumuzun borcu" ifadelerini kullandı.

TEMEL GEREKÇE: İMZA

Enerji politikaları uzmanı Mühdan Sağlam, tahkim kararının en önemli noktasının Ankara’nın, "Türkiye, petrolü yalnızca Irak Devlet Petrol Pazarlama Teşkilatı’ndan (SOMO) alır" maddesinin altına imza atması olduğunu vurguladı. Sağlam, “Irak Petrol ve Doğalgaz Yasası bu çerçevede yetkiyi SOMO’ya veriyor. Türkiye bunu kabul ettiği halde 2014'te bununla çelişerek IKBY ile anlaşma yaptı. Cezanın temel gerekçesi bu” dedi.

Mühdan Sağlam - Enerji politikaları uzmanı

2018 sonrası döneme ilişkin belirsizliğin devam ettiğinin altını çizen Sağlam, “2018 sonrası için tahkimin sürdüğüne dönük bir bilgi var, ancak bu kesin değil. IKBY ekonomisi petrol gelirleriyle ayakta duruyor. Bu ekonomik açıdan zora düşmelerine neden olabilir. Bağdat hükümeti buraya destek vererek zorunluğu aşmalarını sağlayabilir” dedi.

BENZER SORUN ÇIKMAZ

“Suriye üzerinden benzer bir durum yaşanır mı?” sorusuna ise Sağlam’ın yorumu, “Türkiye ile Suriye arasında böyle bir anlaşma yok. Türkiye resmi olarak Suriye'den petrol almıyor. Kaçakçılık varsa da onun tespiti daha zor. Suriye'nin benzer bir yasasının olması gerek, ancak Suriye henüz anayasasını oluşturamadı. Suriye Demokratik Güçleri, ABD’li bir şirketle anlaşma yaptı. Ancak onun Türkiye ile alakası yok” şeklinde oldu.

***

Damat kızdı: Dava açacakmış

Petrolü taşıyan şirket PowerTrans'ın ortaklarının arasında ismi geçen eski Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak'ın avukatı İsa Sinan Göktaş, iddialar hakkında suç duyurusunda bulunacaklarını ve tazminat davası açacaklarını duyurdu. Göktaş, yaptığı açıklamada haberlerin gerçek dışı olduğunu, anılan şirketlerle müvekkilinin hiçbir dönem ilişkisinin olmadığını ileri sürdü.

***

Günlük 450 bin varil petrol

Irak petrolünü Akdeniz’e ulaştıran Kerkük-Ceyhan boru hattı üzerinden Türkiye’ye günde 450 bin varil ham petrol gönderiliyordu. Bunun 75 bin varilini Bağdat’ın, 370 bin varilini de Erbil’in çıkardığı petrol oluşturuyordu. 2022 sonu itibariyle Türkiye petrol ve petrolyum ürünleri ithalatının yüzde 27’sini Irak’tan yapıyor.

***

NE OLMUŞTU?

Bağdat, IKBY’nin kendilerinin izni olmadan enerji ihracatı yapma yetkisinin olmadığını, Ankara’nın da iki ülke arasında 1973’te imzalanan anlaşmayı ihlal ettiğini belirtiyor. Bağdat, 2014’te Ankara’ya karşı Türkiye’den 33-34 milyar dolar tazminat istemiyle tahkim davası açtı. Karar Türkiye’nin 2014-2018 dönemini kapsıyor. 2018 sonrası için ise yeni bir tahkim davası var. Buradan da benzer bir cezanın çıkması bekleniyor. Enerji Bakanlığı kesilen cezayı ödeyeceklerini belirtmişti. Türkiye de Bağdat’a karşı Irak-Türkiye petrol boru hatlarına yapılan sabotajları zamanında tamir etmediği gibi gerekçelerle 1,3 milyar dolarlık karşı dava açmıştı.