Ponzi sistemi nedir?
Bankacı Seçil Erzan’ın aralarında Fatih Terim ve Arda Turan gibi ünlü isimleri ‘yüksek faiz’ vaadiye dolandırması ülkenin gündeminde. Peki bu dolandırıcılıkta kullanılan ‘Ponzi sistemi’ adlı yöntem nedir? Ponzi sisteminin tarihi nereye dayanıyor? Ponzi sistemi nasıl işliyor?
‘Ponzi sistemi’ adını, bu dolandırıcılık yöntemini ilk kez hayata geçiren Charles Ponzi'den alıyor. Tarihte bilinen ilk Ponzi sistemini 1920’lerde Charles Ponzi kısa sürece 10 bin yatırımcıyı posta pullarını kullanarak bir arbitraj kârı elde ettiğine inandırmış; ancak aslında ortada olmayan bu kârlar nedeniyle sistem daha fazla sürdürülememiş ve sistem kısa sürede çökmüştür. Ponzi, yatırımcılarının sadece %10’unun paralarını ödeyebildi. Geriye kalan 5 milyon doları ödeyemeyince dolandırıcılıktan tutuklandı ve sahtekarlık suçundan hapse girdi. Uzun bir süre hapis yattı. ABD tarihinin en ünlü dolandırıcılarından biri olan Charles Ponzi, 1949’da yaşamını yitirdi.
Bu dolandırıcılık yöntemi, yatırımcılara yüksek getiri vaadi ile para toplamak amacıyla kullanılır. Ancak, bu getiriler gerçek bir iş veya yatırım faaliyeti olmaksızın aslında yeni yatırımcılardan gelen fonlarla finanse edilir. Ponzi sistemine katılımlar bittiği zaman, ortada kâr getiren bir üretim olmadığı için yeni yatırım yapanlara ödeme yapılamaz, sistem çöker ve ponzi sistemi sonlanır.
4 BAŞLIKTA PONZİ SİSTEMİ
Ponzi sisteminin işleyişi, sırasıyla 4 başlıkta özetlenebilir:
Yüksek getiri vaadi: Ponzi sistemi, genellikle katılımcılara kısa sürede yüksek ekonomik getiriler vaat ederek dikkat çeker. Bu getiriler, normal yatırım araçlarının çok üzerinde olduğu için insanların ilgisini çeker.
Erken katılanlar: Sisteme erken katılanlar, vaat edilen yüksek getirileri alabilir. Bu durum, gerçekten yüksek kazanç elde ediliyormuş gibi bir görüntü yaratarak sistemi daha da çekici hale getirir ve yeni yatırımcıları çekmek için kullanılır.
Yeni yatırımcılarla finanse edilme: Vaat edilen getiriler, aslında sisteme yeni katılan yatırımcılardan gelen fonlarla finanse edilir. Dolayısıyla, sistem sürdürülebilir değildir çünkü gerçek bir yatırım faaliyeti olmaksızın sadece yeni fonlarla mevcut katılımcılara ödeme yapmaya dayanır.
Çöküş ve Zarar: Sistem, yeni katılımcı bulunamadığı veya mevcut katılımcılar çekildiği zaman çöker. Çünkü vaat edilen getiriler gerçekleştirilemez ve finansman zinciri kopar.
PONZİ SİSTEMİ NASIL İŞLER?
Örneğin ülkedeki faiz oranı %3 ise ponzi sistemini kuran kişi ya da kişiler, yatırımcılara %10 faiz önerir. Ardından %10 faiz getirisi vadettiği kişilerin parasını ödemek için yeni yatırımcılara %11 faiz önerir. Aynı şekilde %11 faiz önerdiği kişilerin parasını ödemek için yatırımcılara daha yüksek faiz önerir. Bu döngü sayesinde ve ülkede finansal istikrar sürdüğü sürece hem oyunu oynayan kişi hem de yatırımcılar kısa bir süreliğine kazanmış olur. Ancak ponzi sistemine katılım oranı sonsuza kadar süremeyeceği için bu ponzi sistemini kuran kişinin çoğu parayı alıp kaçmasıyla sonlanır.