Referandum Kürtleri böldü

YAŞAR AYDIN yasaraydin@birgun.net

Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi (IKBY) 25 Eylül tarihinde bağımsızlık kararını referanduma götürüyor. Referandum sadece IKBY’de değil, Kürtlerin yaşadığı her bölgede yakından takip ediliyor. Referanduma ilişkin Kürtlerin ortak tutumu bulunmazken, Kürt siyasal hareketlerin sandığa dair pozisyonları önümüzdeki dönem yaşanabilecek sorunlara da işaret ediyor.

Referandum süreci için bölgede ipler tamamen IKBY Başkanı Mesud Barzani’nin eline geçmiş durumda. Sandık, Barzani’nin iç politikada yaşadığı sıkışmışlığı açmak için de önemli bir basamak. En büyük muhalif odak olan Goran ile Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB), Barzani’nin hedeflerinin farkında olsa bile yüzyılın hayali olan bağımsızlık sürecine karşı çıkmaları çok zor.

Kürt siyasal yapılarının referanduma ilişkin tutumu ana hatlarıyla şöyle:

Barzani’nin genel seçim hesabı
»KDP (Kürdistan Demokrasi Partisi): IKBY Başkanı Mesud Barzani’nin başkanlığını yaptığı parti. İktidarda olan KDP, referandum sürecinin ana unsuru ve örgütleyicisi. Tüm süreci neredeyse tek başına organize ediyor. Barzani, referandumu ve bağımsızlığı kendisi için neredeyse tek siyasi proje olarak görüyor. Sadece Irak Kürdistanı’nda değil; Türkiye, Suriye ve İran’da kendisine yakın gruplarla referandumda ‘Evet’ çalışması yürütüyor. Barzani’nin, en yakın müttefikleri ABD ve Türkiye’nin çekince koymasına rağmen referandumda ısrar ve acele etmesinde iç politika gelişmelerinin de etkili olduğu söyleniyor. Barzani, referandum sonrası buradan alacağı güçle genel seçimlerden de büyük bir zafer bekliyor.

‘Uzlaşı yok, ertelenmeli’
»GORAN (Değişim Hareketi): Koalisyon içinde yer aldı, Meclis Başkanlığı ellerindeydi. Ancak KDP ile yaşadıkları anlaşmazlık sonucu, Bakanları görevden alındı. Meclis Başkanları azledildi. GORAN Hareketi lideri Ömer Seyid Ali, referandum sürecine eleştirel bakıyor. Ali, “Referandum, bağımsızlıktan önce atılan bir adımdır. Ancak 25 Eylül’de yapılması için alınan referandum kararı, özellikle tartışmalı bölgeler hususu başta olmak üzere (Kerkük ve 140’ıncı maddeye giren bölgeler) mevcut siyasi, güvenlik, ekonomik ve toplumsal duruma uygun değildir, yasa dışıdır ve konsensüs sağlanmadan alınmıştır. Bu yüzden referandum daha uygun zamana ertelenerek Meclis’e taşınmalıdır” diyor. Bu eleştirilere rağmen net bir ‘Hayır’ ifadesi yok.

Son karar bayram sonrası verilecek
»KYB (Kürdistan Yurtsever Birliği): Irak Kürdistanı’nın en köklü partilerinden biri olan KYB bağımsızlık referandumu konusunda net bir fikir ortaya koymadı. KYB ilk olarak 25 Eylül’de yapılacak referandumu “sürecin Kürdistan Parlamentosu’nda bir yasa çerçevesinde düzenlenmesi” şartıyla destekleyecekleri açıklamasını yaptı. Referandumu görüşmek üzere Süleymaniye’de toplanan KYB Başkanlık Konseyi toplantı sonrası yazılı bir açıklama yaptı. Açıklamada, “KYB, ulusal konulardaki mücadelesine devam edecek. Sürecin Kürdistan Parlamentosu’nda bir yasa çerçevesinde düzenlenmesi şartıyla Kürdistan Bölgesi ve tartışmalı bölgelerde bağımsızlık için yapılacak referandum için de çaba sarf edecek” denildi. KYB son kararını Başkanlık Konseyi’nin bayram sonrası yapacağı toplantıda alması bekleniyor.

‘Referandum başarısız olmaya yakın’
»Komel (İslami Toplum Partisi): İki önemli İslami hareketten biri olan Komel, referandum sürecine eleştirel bakan gruplardan. Hareketin lideri Ali Bapir, geçen hafta yaptığı açıklamada “Maalesef sözü edilen referandum, ne sebepten olursa olsun, hizbi ve şahsi bir kalıba sokulmuş durumda. Bu yüzden referanduma büyük zarar verildi ve başarısız olmaya yakın” diyerek pozisyonlarını deklere etti. Bapir, tıpkı diğer muhalif yapılar gibi referandumdan önce Meclis’in işleve geçmesi ve partilerin bir araya gelmesini savunuyor

PKK karşı
IKBY’de yapılacak referanduma en net ‘Hayır’ tavrını KCK açıkladı. Örgütün neredeyse tüm yöneticileri sırayla referandumun olumsuz taraflarını anlatan açıklamalar yaptı. Son olarak Duran Kalkan, “Bu referanduma kim karar veriyor? Referandum yapan bir sistem yok, işleyen bir demokrasi yok! Bir yönetim karar almış, ama o yönetim yetkiyi kimden alıyor? Yetki aldığı sistemi işletebiliyor mu? Bunların hiçbirisi yoktur. Kürt toplumunun onayını almış mıdır? Dört parça Kürdistan’da demokratik siyasetin onayını almış mıdır? Ulusal kongre oluşturulmuş mu? Bu referanduma kim karar veriyor? ‘Ben yaparım olur’ demek dar bir propaganda işine benziyor” diyerek eleştirilerini sıraladı.

PKK’nin İran kanadı olarak bilinen PJAK’tan da benzer açıklamalar geldi. PJAK açıklamasında bugün ilan edilecek bağımsızlığın halkların faydasına olmayacağı vurgusu yapıldı.

***

Suriye Kürtleri ‘yukarıya’ bakıyor
Suriye’de en güçlü Kürt oluşumu hiç kuşku yok ki PYD. PKK ile ideolojik ve örgütsel yakınlığı sır olmayan PYD’nin referandum değerlendirmesi de benzer. Diğer etkili güç ENKS ise Barzani çizgisinde.

»PYD (Demokratik Birlik Partisi): Irak Kürdistanı’nda gerçekleşecek referanduma ‘Hayır’ diyen Kürt yapılarından biri de PYD. Suriye’nin en güçlü Kürt siyaseti durumuna gelen PYD, referandumla ülkelerin bölünmesini doğru olmayacağını savunuyor. PYD Eşbaşkanı Salih Müslim, “İçinde bulunduğumuz şu durumda bağımsızlığın Kürtlerin yararına olacağını sanmıyorum. Ülkeleri bölmenin ve milletleri birbirinden ayırmanın doğru olduğunu düşünmüyorum. Ulus-devletler, ulusları birbirine düşürüyor. Bu Avrupa’da denendi ve başarılı olmadı. Ulus-devletlerin modası geçti, bu modeli 21’inci yüzyılda artık kimse kabul etmez” diyerek partisinin referandum yaklaşımını sergilemiş oldu.

»ENKS (Suriye Kürt Ulusal Kongresi): Suriye’de Barzani çizgisinde siyaset yapan ENKS, güçlü biçimde referandum ve bağımsızlık yanlısı. Bu konuda açıklamayı en yetkili isim olan ENKS Başkanı İbrahim Biro yaptı: “Kürdistan’da gerçekleştirilecek bağımsızlık referandumunu sonuna kadar destekliyoruz. Referandum Kürt halkının bağımsızlığı adına büyük bir şans. Referandumun başarıya ulaşması için her türlü çaba ve desteği sunacağız.”

***

AKP müttefikleri ‘bağımsızlık’ yanlısı

IKBY’nin referandum kararına Erdoğan-AKP hükümetinden de dozunda uyarılar geldi. Hükümet, ‘ortağı’ olan MHP Lideri Devlet Bahçeli gibi ‘savaş nedeni’ olarak görmese de endişelerini dile getirdi. AKP’nin bu konuda net tutum almasını engelleyen birden fazla iç ve dış olgu var. Ne kadar belirleyici olduğu tartışmalı olsa da bunlardan biri, bölgedeki tüm Kürt ittifaklarının referandum sürecinde ‘Evet’ tercihini kullanmaları. Terörist olarak kabul ettiği örgütler de kendileri gibi referandum ve bağımsız Kürdistan konularına mesafeli duruyor. 25 Eylül tarihi yaklaştıkça bu durum AKP için daha yakıcı bir gündem olma potansiyeli taşıyor.

***

Türkiye’de kafalar karışık
IKBY’de gerçekleşecek referandum en çok Kürt nüfusunun yaşadığı Türkiye’den de yakından takip ediliyor. PKK’nin net tavrına rağmen HDP’den gelen “Saygı duyulsun” açıklaması sonrasına, Kürtlerin çok önemli bölümünün böyle bir referandumda ‘Evet’ tercihinin kazanmasından yana olduğu görülüyor.

»HDP (Halkların Demokratik Partisi): Bağımsızlık referandumu konusunda en sıkıntılı partilerden biri HDP. Referandumun, Ortadoğu’ya ilişkin önerdikleri konfederalizm, Kürt Ulusal Kongresi gibi projelerin dışında bir yönelimi ifade etmesinin yanı sıra KCK’den gelen açıklamalar sonucu ortalamacı bir tutum sergilemek zorunda kaldı. Bu kararda özellikle tabanda referanduma duyulan sempatinin etkisi olduğu belirtiliyor. Geçen hafta sonu toplanan Parti Meclisi sonuç bildirisinde “HDP olarak, halkların kendi kaderlerini tayin etmesi ilkesinden hareketle; halklara her türlü desteği ve dayanışmayı göstereceğiz” denilmesine rağmen aktif bir tutum takınması beklenmiyor.

‘Halka sormak mecburiyet’
»HÜDA PAR (Hür Dava Partisi): AKP’ye yakınlığıyla bilinen Hüda Par, referandumla ilgili farklı düşünüyor. Genel Başkan Yardımcısı Mehmet Yavuz yaptığı açıklamada şu değerlendirmede bulundu; “Hiçbir İslami devletin parçalanmasını istemeyiz. Ama parçalanma mutlaka meydana gelecekse ve birlik mümkün değilse, belki komşuluk ilişkileri dertlere derman olur diye denenmesi gerekir kanaatini taşıyoruz. Bu sadece referandum kararı değil, İslam coğrafyasında yakılan bir ateş vardır. Bir fitne ateşi var. Alacağımız kararlar bu fitne ateşini alevlendirecekse bunun zamanlamasına elbet dikkat edilmesi gerekiyor. Bunun dışında halka sorulması bir mecburiyettir. Yapılacak referandumda Kürt halkı karar verecek, herkesin bu karara saygı duyması gerekir.”

İlk destek verenlerden
»HAK PAR (Hak ve Özgürlükler Partisi): HAKPAR, IKBY’de yapılacak referanduma ilk destek açıklayan partilerden biri. Başkanlık Kurulu imzasıyla yapılan değerlendirmede “Kürdistan Federe Bölgesi’nin bağımsızlığı Ortadoğu’da istikrarsızlığa neden olan, barışı tehdit eden bir sorunun çözüme kavuşturulması açısından da önemlidir. Kürtlerin meşru haklarına kavuşması Türkiye için bir tehdit değildir. 20 milyon Kürdün yaşadığı Türkiye, kardeşlik hukukunu da gözeterek Güney Kürdistan Federe Bölgesi’nin referandum kararını desteklemeli ve bağımsızlık ilanı halinde ilk tanıyan ülke olmalıdır” denildi.