Sadece ekonomik değil: Sosyal kriz

Ozan GÜNDOĞDU

Türkiye daha önce deneyimlemediği bir ekonomik bunalım yaşıyor. Kriz deyince yurttaşın aklına bir anda çöken ve ardından 1 yıl içinde dış kaynak bulunmasıyla beraber toparlanan göstergeler geliyordu. 1994, 2001 ve 2009 krizlerinde yaşanan buydu. Ancak 2018 yazında yaşanan kur şoku ile ekonomi derin bir bunalıma girdi. Büyüme göstergeleri geçmişte yaşanan finansal krizlerde olduğu kadar düşük çıkmasa da ekonomi 1 yılın ardından dahi yeniden büyüme sürecine giremedi. Ortaya çıkan bu uzun soluklu bunalım ise beraberinde sosyal krizlere de sebep oluyor. Bu krizlerden biri de “uzun süreli işsizler” yani 1 yıl ve daha uzun süredir işsiz olanlar.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre ülkede temmuz ayı itibariyle 4,6 milyon işsiz bulunuyor. Ancak bu işsizlerin bir kısmı 1-2 aydır işsizken bir kısmı ise 1 yıldan uzun süredir işsiz. 1 yıldan uzun süredir işsiz olanları TÜİK “uzun süreli işsiz” olarak adlandırıyor. İşte bu grubun sayısı ilk kez bu temmuz ayında 1 milyonu aşarak 1 milyon 67 bin kişiye dayandı. Son 5 yılda ise uzun süreli işsiz sayısı yüzde 91 oranında arttı. Geçmiş temmuz aylarında uzun süreli işsiz sayıları tablodaki gibi.

Yüz binlerin iş bulma ümidi yok

TÜİK’in açıkladığı işsiz sayısına iş bulma ümidi olmadığı için iş aramayanlar dahil edilmiyor. Son açıklanan temmuz ayı işgücü verilerine göre 614 bin kişi iş bulma ümidini kaybettiği için iş aramaktan vazgeçmiş durumda. Geçen yıl temmuz ayındsa ise bu sayı 523 bin kişiydi. Böylece iş bulma ümidini kaybedenlerin sayısı yüzde 17,3 oranında arttı.

İşsizlik maaşı işsizlerin yüzde 86’sına verilmiyor

İşsizlik sigortası Türkiye’deki işsizlik sorununa bir nebze merhem olan uygulamalardan biri. Ancak mevcut uygulamada işsizlik maaşı alabilmek için pek çok kritere sahip olmanız gerekiyor. İŞKUR verilerine göre temmuz ayında işsizlik maaşı alabilen kişi sayısı 657 bin 26. Buna karşılık TÜİK’e göre aynı ay işsiz olan kişi sayısı 4 milyon 596 bin. Böylece resmi verilere göre bile işsizlerin sadece yüzde 14’ü işsizlik maaşı alabilirken geri kalan yüzde 86’sı bu uygulamadan faydalanamıyor. Üstelik işsiz kalan yurttaşlar işsizlik maaşını en fazla 300 gün süreyle alabiliyorlar. Dolayısıyla uzun süreli işsizler kriterleri yerine getirseler dahi işsizlik maaşı alamıyor.

İşsizlik maaşı alan kişi sayısı azalıyor

İşsizlik maaşının en fazla 300 gün alınması nedeniyle işsiz sayısı artmasına rağmen işsizlik maaşı alan kişi sayısı azalıyor. Zira geçen yıl yaşanan kur şokundan sonra işsiz kalanlar artık işsizlik maaşı alamıyorlar. Ocak ayından bu yana işsizlik maaşı alan kişi sayısı tablodaki gibi.

2009’da bile böylesi yaşanmamıştı

Türkiye tarihi boyunca en yüksek işsizlik rakamlarını bugünlerde yaşıyor. Bu verilere benzer veriler ekonominin yüzde 4,7 küçüldüğü 2009 krizinde yaşanmıştı. Ancak 2009 krizinde ekonomide bu denli bir küçülme yaşanmasına rağmen yıllık bazda istihdam kaybı yaşanmamıştı. Üstelik 2008 eylül ayında Lehmann Brothers’ın iflasıyla başlayan krizden 1 yıl sonra istihdam seviyesi azalmak bir yana artmıştı. Ancak bugün içinden geçilen ağır bunalım ülkeden istihdama sert darbe indirdi. 2008 ve 2018 Eylül aylarından sonraki 10 ay içinde istihdamda yaşananlar yukarıdaki tablodaki gibi.

***

Küresel Finans Krizi’nde bile bu kadarı yaşanmadı

Tarih 2008 Eylül: ABD’de Lehmann Brothers’ın batmasıyla “Küresel finans krizi” patladı.

İstihdam edilen kişi sayısı:

2008 Eylül: 21 milyon 183 bin

2009 Temmuz: 21 milyon 485 bin

Tarih 2018 Eylül: Türkiye’de dolar kuru şoku yaşandı, eylül sonunda dolar 7,20 TL’yi gördü.

İstihdam edilen kişi sayısı:

2018 Eylül: 29 milyon 63 bin

2019 Temmuz: 28 milyon 517 bin

***

Uzun süreli işsizler, işsizlik maaşı alamıyor

Toplam işsizlerin yüzde 86’sı işsizlik maaşı alamıyor. Dahası işsizlik maaşı alanlar da en fazla 300 gün süreyle maaş alabiliyor. Süre dolunca işsizlik maaşı kesiliyor. Hal böyle olunca işsiz sayısı artmasına rağmen işsizlik maaşı alan sayısı azalıyor.

Ocak: 653 bin 925

Şubat: 676 bin 725

Mart: 682 bin 362

Nisan: 657 bin 387

Mayıs: 643 bin 229

Haziran: 643 bin 797
Temmuz: 657 bin 26

Ağustos: 640 bin 620

Eylül: 627 bin 828