Sanat tutkusu mücadeleye dönüşen bir kadın: Mihri Hanım

ZOZAN ÇETİN/ gaidadergi.com

“Muhterem Nazır [Bakan] Beyefendi,

Memlekete Meşrutiyet’le birlikte hürriyet, müsavat [eşitlik] uhuvvet [kardeşlik] geldi ama bütün bu nimetlerden sadece erkekler istifade ediyor, kadınlar hala olduğu yerde, bir adım bile ileri gitmiş değiller. Acaba bu imtiyaz nereden geliyor? (…) Bugün her yerde müsavat ve adaletten söz ediliyor. Fakat İnas Sanayi-i Nefise Mektebi [kadınlar için güzel sanatlar okulu] nerede? Hep yapılanlar erkekler için.”

Sanıyorum ki buradaki pek çok yazıda, statü fark etmeksizin kadınların ezildiğine dair bir cümle kurdum. Bu, tekrara düşmek olarak nitelendirilebilir elbet fakat yaşamını okuduğum her kadın, bilhassa bu coğrafyanın kadınları cümleyi doğruladı. Evlenince uzun bir süre okuması, yazması yasaklanan Fatma Aliye, çocuk yaşta evlendirilen, yazması hoş karşılanmayan İhsan RaifHanım, resim sevgisi nedeniyle bedel ödemek zorunda kalan Mihri Müşfik, yüksek statüden kadınlardı ama bu, bazen aileleri, bazen toplum tarafından baskılanışlarını engellememişti.

Mihri Hanım, 26 Şubat 1886 tarihinde İstanbul’da doğdu.

Ailesi düşünülünce şanslı bir kadın olan ressam, eğitim konusunda da büyük bir avantaja sahipti.

Ünlü ressam Zonaro’dan eğitim aldı. Resme duyduğu ilgisi günden güne artarken daha fazla eğitim alma isteği taşımaya başladı.

Yurtdışında eğitimini sürdürmek istedi. Ancak o dönem için yüzyıllarca günah olarak algılanan resim konusunda gönderilmesi alışılmış bir şey değildi. Fakat Mihri Hanım kararlıydı.

Nitekim bu eğitimi almak için İtalya’ya kaçtı. Roma’dan Paris’e geçti ve yaşamını portreler yaparak sürdürdü. Resim eğitimi için Paris’e gelen Galip Bey’den ders aldı. Güzel Sanatlar Akademisi’ne girdi. Ünlü ressamların atölyelerinde çalışmalara başladı.

Darülmuallimat’ta resim öğretmenliği yapmak üzere İstanbul’a döndü. Bu esnada kadınların eğitim alabileceği bir sanat okulu için arkadaşlarıyla birlikte mücadele veriyordu. Bu mücadele 1914’te sonuç verdi, İnas Sanay-i Nefise Mektebi kuruldu. Mihri Hanım, daha sonra müdürü olacağı bu okulda, resim öğretmenliğine başladı. Fakat burada adeta bir kuşatma altındaydı.

Öğrencilerine, ikna edip bulduğu gayrimüslim çıplak kadın modeller ile çalışma olanağını sağlayan Mihri Hanım erkek model sorununu da Arkeoloji Müzesi’nden getirdiği heykeller ile çözdü. Ancak heykel de olsa çıplak erkek modelle çalışmaları gericilerin tepkisine ve dedikodulara neden oldu. Açık yakınmalar, tepkiler ve gizli ihbarlar ile atölyesi basılmaya başlandı. Mihri Hanım bu sorunu heykel erkek modellerin beline bağladığı örtüyle çözdü. Mihri Hanım bu kez öğrencisi olan genç kadınları açık havada resim yapmaya götürmek istedi. Engellendi fakat daha sonra özel izin ve polis gözetiminde açık havada resim çalışmaları yapmaları iznini aldı. Gözlem altında, öğrencileriyle Gülhane Parkı, Köprüaltı, Üsküdar, Topkapı Sarayı’nda çalışmalar yürüttü.

TAVRI ERKEK EGEMEN YAPIYI RAHATSIZ ETTİ

İstanbul’da Mihri Hanım’ın tavırları erkek egemen yapıyı rahatsız etti. Sanat ve edebiyat ortamını elinde tutan erkeklerle rahat rahat görüşmesi dedikodulara yol açtı. İşgal güçlerince tutuklanan İttihat ve Terakki üyesi dostlarını hapishanede ziyarete gitmesi ile şimşekleri üstüne çekti. Üzerindeki baskılar arttı. İşgal güçlerinin baskınları ve görüştüğü kişiler üzerinde yoğunlaşan baskılara dayanamayarak yeniden yurt dışına kaçtı.

Üst üste yaşadığı kayıpların acısını atlatmak amacıyla İtalya’dan Amerika’ya taşındı. Evliliği sonlanınca Mihri Rasim imzasını kullanan ressam, 1928’de New York’ta kişisel bir sergi açtı. Yıllar geçtikçe yoksulluk ile karşılaştı. 1954 yılında yaşamını yitiren Mihri Hanım, sanatçı kadının yalnızlaştırılması durumunu derinden yaşadı. Çoğu kaynağa göre kimsesizler mezarlığına gömüldü.

Sanat tutkusu mücadeleye dönüşen Mihri Hanım, idealist bir ressamdı. Baskılara inat fırçasını, paletini ataerkiye teslim etmedi. Mücadele ile geçen yaşamı, zorluk içinde bitse de mücadelesi boşa gitmedi. Kadınların sanat yolunu açtı ve şahane eserleriyle adını tarihe yazdırdı.

Kaynak: Yaşar Öztürk, İki Kadın Ressamımız Hale Asaf, Mihri Müşfik ve Acınası Yaşamları, Bütün Dünya, Mart 2001.
Malik Aksel, İstanbul’un Ortası, Kapı Yayınları, 2011.

(gaiadergi.com)