Şi’nin Covid sınavı

Yaren ÇOLAK

Çin'deki birçok büyük kent Urumçi'deki yangının ardından büyüyen tepkilerin etkisiyle düzenlenen Covid-19 protestolarına sahne oluyor. Sokaklarda ve üniversite kampuslarında toplanan protestocular, kapanma tedbirlerinin sonlandırılmasını talep ederken hükümet karşıtı sloganlar atıyor. İsyanın sembolüne dönüşen boş beyaz “A4” kâğıdını taşıyan protestocular, sansür ve baskıya tepki gösteriyor. Sık sık polisle göstericiler arasında çatışmalar yaşanırken sosyal medyada ‘sıfır Covid’ politikası kurallarına uymayanlara sert müdahalelerde bulunulduğu paylaşılıyor.

Marmara Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Öğretim Üyesi Prof. Dr. Çağdaş Üngör, Çin’de yaşananlara mercek tuttu.

Pek çok kentte gerçekleştirilen protestoların ilk kıvılcımı ne zaman ortaya çıktı?

Çin'deki sıkı Covid tedbirleri, ‘sıfır vaka’ politikası geçtiğimiz aylarda ülkenin başlıca şehirlerinde irili ufaklı gösterilere neden olmuştu. Son gösterileri ise geçen hafta Urumçi kentinde meydana gelen yangın tetikledi. Üzerlerine kapı kilitlenen apartman sakinlerinin yanarak can vermesi, karantina tedbirlerinin ve dijital gözetim mekanizmalarının uzun zamandır sürdüğü Çin'de yerleşik olan korku ve endişeleri artırdı.

Bu protestoların çağrıcısı kim?

Protestoların çağrıcısı diye niteleyebileceğimiz bir kişi veya grup yok. Ancak sosyal medya bu sesin yükselmesinde önemli bir unsur. Farklı kentlerde, az çok aynı nedenlerle ortaya kendiliğinden çıkan bir gösteri dalgası var. ‘Sıfır vaka’ politikasının kimi uygulamalarının yarattığı hoşnutsuzluk, bunları merkezi hükümete karşı bir dirence dönüştürdü. Atılan sloganlar bunun yerel çaplı, küçük ölçekli bir sorun olarak görülmediğini gösteriyor.

Gösteriler devam eder mi? Nereye evrilir?

Gösterilerin devam edip etmeyeceğini kestirmek güç. Ancak Çin Komünist Partisi’nin (ÇKP) bu gösteriler sonrasında önlemleri gevşetmek yönünde bazı kararlar aldığını gördük. Protestoların hoş karşılanmadığı kesin olsa da, merkezi hükümetin yangına körükle gitmek istemediği görülüyor. Gösteriler, pandeminin seyrine ve Pekin'in tutumuna göre güçlenip zayıflayacaktır.

Protestoların Pekin hükümetine etkisi ne olur?

Protestolar, Şi Cinping’in üçüncü döneminin yeni başladığı ve parti teşkilatının dışarıdan çok güçlü gözüktüğü bir dönemde Çin'de merkezi politikalara karşı güçlü bir toplumsal direnç olduğunu gösterdi. Bu bence önemli bir ders. Şu anda partinin bu gerilimi tırmandırmamak için çaba sarf ettiği gibi bir görüntü var.

Prof. Dr. Çağdaş Üngör

Şi Cinping hükümeti, ‘sıfır Covid’ uygulamasından geri adım atar mı?

Şi Cinping hükümeti ‘sıfır vaka’ politikasından geri adım atmasa da (zira bunun Çin'deki hastane kapasitesinden, aşılama durumundan, maddi şartlardan kaynaklanan somut nedenleri de var) büyük kentlerde karantina koşullarını, test uygulamalarını ve diğer tedbirleri gevşetmesi beklenebilir. En azından şu anda görünen tablo bu.

Basında zorla test yapma gibi sert yaptırımlardan söz ediliyor. Bunların doğruluğu nedir?

Basında protestolarla ilgili bazı haberler abartılı ya da sansasyonel olabilir. Ancak ‘sıfır vaka’ politikası ve mevcut uygulamalar bu ekstrem örnekler olmadan da bireysel hak ve özgürlükleri neredeyse bütünüyle askıya alan bir sistem. Denetim ve gözetim mekanizmaları Çin'de Batı'dan daha az tepki uyandırsa da, Covid pandemisinin üç seneye uzaması ve dünyada benzer uygulamaların çoktan terk edilmiş olması bunlara haklı olarak daha fazla tepki gösterilmesine neden oluyor.

VAKALAR REKOR SEVİYEDE

Çin, pandeminin başından bu yana çok katı Covid önlemleri uyguluyor. ‘Sıfır Covid’ politikası kapsamında karantina, düzenli test ve takip uygulamalarını sürdürüyor.

Dünyayı sarsan koronavirüs ilk kez 3 yıl önce Çin’in Vuhan kentinde görülmüş, ancak 1,4 milyar nüfuslu ülkede resmi verilere göre günlük vaka sayısı hiç bu seviyelere ulaşmamıştı. Geçtiğimiz gün son 24 saatte tespit edilen 40 bin 347 yeni Covid-19 vakası ile ülkede ilk kez günlük vaka sayısı 40 bin sınırını aşarak rekor kırdı.

NE OLMUŞTU?

Ülkedeki sıkı Covid-19 önlemlerine yönelik öfke, 24 Kasım’da Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin başkenti Urumçi’de karantina altında olduğu iddia edilen bir apartmanda çıkan yangında 10 kişinin hayatını kaybetmesinin ardından büyüdü. Yangına kapanma tedbirleri yüzünden itfaiye ekiplerince yeterli müdahalede bulunulamadığı için can kayıpları yaşandığı iddia edildi.