Sözler tutulmadı, Kremlin çekildi

Umut Can FIRTINA

Moskova, sona ermesine saatler kala Tahıl Koridoru Anlaşması’ndan çekildi. Çekilmeye gerekçe olarak anlaşmanın Rusya’ya verilen sözlerin tutulmaması olduğu gösterildi.
Kremlin Sözcüsü Dmitry Peskov, “Karadeniz Anlaşması artık yürürlükte değil. Anlaşmada Rusya’ya verilen sözler tutulmadı. Bunun sonucu olarak anlaşmayı sonlandırdık” dedi.

Peskov, “Rusya’nın talepleri karşılandığı takdirde derhal anlaşmaya dönüleceğini” kaydetti.
Önceki gece Kırım Köprüsü’ne yapılan ve iki kişinin hayatını kaybettiği saldırıya değinen Peskov, saldırıya ilişkin Ukrayna’yı suçlayarak “Köprü saldırısına verilecek yanıt ‘özel askeri operasyon’ hedeflerine ulaşmak olacak” dedi. Peskov, anlaşmaya ilişkin şikâyetlerini uzun süredir dile getirdiklerini kaydederek saldırı ile anlaşmadan çekilme kararı arasında bir bağlantı olmadığının altını çizdi.

‘GEREKEN YERE GİTMEDİ’

Rusya Dışişleri Bakanlığı’nın açıklamasında gemilere verilen güvenlik garantilerinin geri çekildiği ve insani yardım koridorunun kapatıldığı kaydedildi. Açıklamada, koridordan geçen tahılın sadece yüzde 3’ünün yoksul ülkelere, yüzde 70’inin ise yüksek gelirli ülkelere gittiği kaydedildi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Körfez turu öncesi Moskova’nın kararına ilişkin açıklamasında “Türkiye’nin temennisi anlaşmaya devam etmek. Diplomatik gayretlerimizi yoğunlaştırdık. Dostum Putin’in bu insani köprünün devamını istediğine inanıyorum. Ağustosta Türkiye’de bir araya geldiğimizde tüm bu hususları konuşacağız” dedi.

Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski, "Ukrayna, Rusya’nın çekilmesine rağmen tahıl anlaşması kapsamında ihracatı sürdürmeye hazır" ifadelerini kullandı. Zelenski’nin Sözcüsü Sergey Nikiforov ise "Korkmuyoruz, gemilerin sahibi şirketler bizimle temasa geçti, Türkiye geçişlerine izin verirse hazır olduklarını söylediler. Herkes tahıl tedarikini sürdürmeye hazır" dedi.

‘AÇ BIRAKIYORSUNUZ’

Karara Batı dünyasından tepkiler geldi. BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, " Rusya’nın kararı dünyanın her yerindeki yardıma muhtaç insanlara darbe vuracak" diye konuştu.
AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen “Rusya’nın küçümseyen hareketini kınadığını”  belirterek “AB ürünleri Ukrayna’dan çıkarıp küresel pazarlara ulaştırmaya devam edecek” dedi.

Almanya Hükümet Sözcü Yardımcısı Christiane Hoffmann “Rusya’nın mevcut anlaşmazlığı yoksul insanların sırtından yürüttüğünü” belirterek, uzun süreli bir anlaşma yapılması gerektiğini kaydetti.

Hollanda Dışişleri Bakanı Wopke Hoekstra ise “Rusya’nın gıdayı silah haline getirmeye devam etmesi tamamen ahlaksızlıktır” açıklamasını yaptı.

Anlaşma, geçen yıl temmuz ayında Birleşmiş Milletler (BM) ve Türkiye’nin arabuluculuğunda Ukrayna Savaşı’yla birlikte artan gıdan fiyatlarını düşürmek için yapılmıştı. Anlaşma kapsamında Ukrayna limanlarında biriken milyonlarca ton tahılın özellikle ihtiyacı olan ülkelere dağıtılması öngörülüyordu. Geçen yıl üç kez yenilenen ve tekrar yenilenmediği takdirde dün gece sona erecek olan anlaşma kapsamında son gemi pazar günü Ukrayna’nın Odessa Limanı’ndan ayrılmıştı.

***

GÖTÜRÜSÜ GETİRİSİNDEN FAZLA

Karara ilişkin BirGün’e değerlendirmelerde bulunan Moskova Devlet Üniversitesi’nden Dr. İkbal Dürre, anlaşmanın ekonomik olarak Rusya’ya çok anlam ifade etmediğini belirtti. Dr. Dürre “Rusya, ürettiği tahılı öyle ya da böyle dünya piyasalarına zaten satabiliyor. Ukrayna için çok önemli çünkü ayda 50 milyon dolar para demek. Ama Rusya, ‘Benim için kolaylaştırıcı olacak talepleri yerine getirmiyorsunuz, bu işi yaptığım Rosselkhozbank’ı Swift’e geri bağlamıyorsunuz. Neden Ukrayna’nın işini kolaylaştırayım’ diyor” ifadelerini kullandı.

“Rusya’nın talepleri karşılansaydı, getirisi götürüsünden fazla olurdu, ancak şu an tam tersi ve asıl belirleyici neden de bu” diyen Dr. Dürre şöyle devam etti: “Türkiye’nin Azov komutanlarını serbest bırakması, Vilnius zirvesinde verilen gözdağı sadece ikincil etmenler. O dönem Putin, Erdoğan’ın seçilmesi için elinden geleni yaptı. Tahıl anlaşmasını uzatmasının da bir nedeni buydu. Ancak bu sefer asıl mesele taleplerin karşılanmaması.”

BATI’NIN ALGI OPERASYONU

Batı’nın Rusya’yı “Afrika ülkelerini aç bırakıyormuş” gibi gösterdiğini belirten Dr. Dürre, sözlerini şöyle sürdürdü: “Bu yüzden imajının zedelenme riski var. Moskova bunda payı olduğunu kabul etse de, zaten tahılın sadece yüzde 3’ünün söz konusu ülkelere gönderildiğini, hatta hibe ettiklerinin bile gönderilmediğini söylüyordu. Yani burada bir algı operasyonu var.”

***

İNSANİ DEĞİL SİYASİ MESELE

Emekli Büyükelçi Uluç Özülker, Kremlin’in kararını şöyle değerlendirdi:

“Dünyada tahıl üretimi 2022’de 750 milyon ton. Birincisi, Ukrayna 20 milyon ton tahıl satamazsa dünya açlıktan kırılmaz. Rusya’yı biraz daha sıkıştırmak ve ‘Dünyayı açlığa sürüklüyor’ diye bir propagandaya dönüştürmek. Bu da tutmuş durumda, çünkü BM de bu işin içine girdi, bu tahılın dünya için ne kadar önemli olduğu söyleniyor. Ama bu tahılın nereye gittiğine bakarsanız, çoğunu zengin ülkeler aldı. Açlıktan kırılanlara, Afrika’ya çok az gitti. Bu noktada işin insani boyutundan çok siyasi boyutunu görmek lazım. 20 milyon ton için ‘Dünya batıyor’ söylemleri tamamen siyasi bir mesele.

MOSKOVA’NIN KOZUNU GÖSTERMESİ GEREK

ABD Rusya’yı Swift ambargosu altında tuttuğu için elindeki malları ihraç edemiyor. Rusya ‘Elimde hem dünyanın çok ihtiyacı olan tahıl, hem de tarım için gerekli olan gübre var’ diyor. Savaş halinde olduğu Ukrayna satarken niye satamadığını sorguluyor. Burada da iki önemli nokta ortaya çıkıyor. Bir yandan ambargo yüzünden sigorta şirketleri de çok yüksek fiyat uyguluyor. Her ikisine de mallarını gönderebileceği söylenirken, bunun aslında gerçekçi olmadığı ortaya çıkıyor. İkinci husus da, Türkiye’nin arabulucu olduğu anlaşmada Rusya da dünyaya karşı daha uzlaşmacı, daha yardımsever olduğunu gösterme ihtiyacı içinde. Ama bir yandan Rusya’nın elinde koz olduğunu da göstermesi gerekiyordu. Zaten ipleri elinde tuttuğunu göstermek için de çok uzun süreli bir anlaşma yapılmadı, menfaatine olduğu sürece de sürekli yenilendi. Ağustosta Putin de Erdoğan ile görüşeceğini söyledi. Görüşmede anlaşmaya geri dönülecektir.”