Vakıf ve dernek cumhuriyeti

İsmail ARI 

İktidarın vakıf ve derneklere olan ilgisi uzun süredir tartışma konusu. AKP döneminde vakıf ve dernek sayı katlanarak arttı. Yandaşlar peş peşe dernek ve vakıf kuruyor. Hatta bazı AKP’liler en az 3-5 vakıf veya dernek yönetiminde. 

Vergiden muaf olan bu yapılara kamuya ait gayrimenkuller tahsis edilirken belediyelerin kasasından da milyonlarca liralık harcamalara imza atılıyor. Kamu kaynaklarının seferber edildiği vakıf ve dernekler ile kara para aklandığı da iddialar arasında. 

101 BİN DERNEK, TOPLAM 52 MİLYAR TL’Yİ YÖNETİYOR 

İçişleri Bakanlığı’na bağlı Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre, AKP’nin iktidar olduğu 2001 yılında ülke genelinde 74 bin 127 dernek faaliyet gösteriyordu. Ancak 2001 ile 2023 yılları arasında en az 27 bin 5 dernek kuruldu ve ülke genelindeki dernek sayısı 101 bin 132’ye fırladı. Bakanlık, bu 101 bin 132 derneğin toplam gelirini, yani yönettiği parayı da açıkladı. Bakanlığın verilerine göre bu derneklerin 2022 geliri 52 milyar 593 milyon TL. Yani derneklerin yönettiği para birçok bakanlık, kamu kurumu ve belediyenin bütçelerinin kat ve kat üstünde. Öte yandan yaklaşık 18 bin derneğin dini amaçlı faaliyet yürüttüğünün bilgisi de paylaşıldı. 

VAKIFLARIN YILLIK GELİRİ 90 MİLYAR TL’Yİ BULUYOR 

Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre ise AKP’nin iktidara geldiği 2001’de, ülke genelinde 4 bin 566 vakıf faaliyet gösteriyordu. 22 yıllık AKP döneminde en az 1.282 vakıf daha kuruldu ve vakıf sayısı 5 bin 848’e çıktı. Bu vakıflara üye olanların sayısı ise 1 milyon kişiyi buluyor. Ayrıca bu vakıfların yıllık geliri ise yaklaşık 90 milyar TL. 

Yani ülkede vakıf ve dernekler yılda en az 142,5 milyar TL gibi deva bir parayı yönetiyor. İktidar ise dernek ve vakıfları birçok “kolaylık” sağlıyor. 

2860 sayılı Yardım Toplama Kanunu’nun 6’ncı Maddesi’ne göre kişiler ve kuruluşlar, yetkili makamdan izin almadan yardım toplayamıyorlar. Ancak, İçişleri Bakanlığı’nın önerisi üzerine Cumhurbaşkanı’nın onayı ile bugüne kadar 50 dernek ve vakfa izinsiz para toplama hakkı verildi. Bu sayede özellikle cemaat ve tarikatların dernek ve vakıfları devletten izin almayıp diledikleri gibi para toplayabiliyor. 

İzin yardım toplama hakkı verilen dernek ve vakıflar arasında, Deniz Feneri Derneği, Diyanet Vakfı, İnsan Hak ve Hürriyetleri İnsani Yardım Vakfı (İHH), gerici Aziz Mahmud Hüdayi Vakfı, Hayrat İnsani Yardım Derneği ile Beşir Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği de yer aldı. Ayrıca, Bilal Erdoğan’ın yöneticisi olduğu Türkiye Gençlik ve Eğitime Hizmet Vakfı (TÜRGEV), Türkiye Gençlik Vakfı (TÜGVA) ve İlim Yayma Vakfı da izin almadan yardım toplama hakkı verilen kuruluşlar listesinde. AKP yöneticilerinin dernek ve vakıflarının da bulunduğu listede Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği (ÇYDD) gibi dernekler ise yer almadı. Ankara Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası (ASMMMO) Yönetim Kurulu Üyesi Uğur Taşkıran, vakıf ve dernek sayısındaki çarpıcı artışı BirGün’e değerlendirdi. Taşkıran, “Vakıf ve derneklerin mali denetimi çok zor. Kamu yararına çalıştıkları gerekçesiyle vergiden muaf tutuluyorlar ve kara para aklama iddiaları ile gündeme geliyorlar. Özellikle belediyelerden, diğer kamu kurumlarından arsa, bina tahsis ediliyor veya kaynak aktarıldığı herkesin malumu. Bunların yanında izinsiz para topluyorlar. Ayrıca hibe de alıyorlar, büyük tutarlarda bağış topluyorlar. Kamu yararına çalışan dernek statüsündeki derneklere bağış yapan şirketler de vergiden muafiyetinden yararlanıyor” dedi. 

*** 

Vergiden de muaflar 

Ülke genelindeki 363 dernek “Kamu yararına çalışan dernek” statüsünde. Bu statünün dernekler için faydası ise şu şekilde: “Kamu yararına çalışan dernek statüsü, derneklerin belirli şartları sağlaması halinde devlet tarafından verilen bir ayrıcalıktır. Bu statüye sahip olan dernekler, vergi muafiyeti, bağış toplama kolaylığı, kamu kurum ve kuruluşlarıyla iş birliği yapma imkanı gibi pek çok avantajdan yararlanabilirler.” AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan, görev süresi boyunca en az 73 vakfa vergi muafiyeti hakkı tanıdı. Bu vakıflar arasında oğlu Bilal Erdoğan’ın yöneticisi olduğu TÜGVA, kızı Sümeyye Erdoğan Bayraktar’ın yöneticisi olduğu Kadın ve Demokrasi Vakfı (KADEM) da yer alıyor. Erdoğan, damadı Berat Albayrak’ın yöneticisi olduğu Nun Eğitim ve Kültür Vakfı ile diğer damadı Selçuk Bayraktar’ın yöneticisi olduğu Türkiye Teknoloji Takımı Vakfı’nın da vergi muafiyetinden yararlanmasını sağladı. İsmailağa Cemaati’ne ait İsmailağa Camii İlim ve Hizmet Vakfı, Işık Cemaati’ne ait İhlas Vakfı, Enderun Eğitim Vakfı, İlkseç İlim, Kültür, Sağlık, Eğitim, Çevre Ve Sosyal Yardım Vakfı ve Hoşgör Fatih İlim Araştırma Vakfı da vergiden muaf tutuldu. AKP’ye yakınlığıyla bilinen İnsan Eğitimi Kültür Ve Yardımlaşma Vakfı, Yeni Dünya Vakfı, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, Reyhan Kültür Vakfı, Güneysu İlim Öğrenenlere Yardım Vakfı ile Bilim ve İnsan Vakfı da vergi muafiyeti alan vakıflar listesinde yer aldı.