Yalancı bahar havası
Yılın ilk çeyreğine ilişkin büyüme rakamları yalancı bahar havası estirdi. Gelir dağılımındaki bozulma EYT düzenlemesiyle makyajlandı. Seçim döneminde tüketim harcamalarının artması büyüme rakamlarına yansıdı.
BirGün/Ankara
Ekonominin ilk çeyrek karnesi yayımlandı. Ülke ekonomisi deprem felaketini de kapsayan ocak-şubat-mart döneminde yüzde bir, önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 4 büyüme gösterdi. İlk çeyrekte büyüme beklentilerin üzerinde gerçekleşse de iktidarın uyguladığı ekonomi modelinin motoru olan ihracattaki daralma dikkati çekti. Sektörel olarak bakıldığında ise tarım ve sanayideki gerileme öne çıktı.
Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH), bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 84,4 artarak 4 trilyon 631 milyar 792 milyon TL oldu. Dolar bazında ise 245 milyar 464 milyon olarak gerçekleşti.
Seçim döneminde kamudan yapılan transferler ve borca dayalı tüketimdeki artış, büyümedeki itici güç oldu. TÜİK verilerine göre yerleşik hane halklarının nihai tüketim harcamaları yılın birinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 16,2 arttı. Tüketim harcamaları büyümeye 10,9 puanlık katkıda bulundu. Devletin nihai tüketim harcamaları yüzde 5,3, gayrisafi sabit sermaye oluşumu ise yüzde 4,9 arttı.
Büyüme rakamlarına sektörlere göre bakıldığında ise tarımda yılın ilk çeyreğinde yüzde 3,8'lik daralma görüldü. Bu daralma 2021'in üçüncü çeyreğinden bu yana en sert daralma olarak kaydedildi.
Sanayide ise geçen yılın son çeyreğinden sonra bu yılın ilk çeyreğinde de daralma görüldü. TÜİK verilerine göre yılın ilk çeyreğinde sanayi üretimi yüzde 0,7 daraldı.
Üst üste daralmalar yaşayan inşaat sektöründe ise deprem felaketinin yaşandığı çeyrekte yüzde 5,1 büyüme kaydetti.
Cari açığın tetikleyicisi mal ve hizmet ithalatı, 2023 yılının birinci çeyreğinde yüzde 14,4 artarken ekonomi modelinin motoru olarak gösterilen ihracat yüzde 0,3 azaldı.
BÖLÜŞÜM ŞOKUNA EYT MAKYAJI
Büyüme verilerinde emeğin aldığı payda astronomik bir artış yaşandı. Emeğin GSYH’den aldığı pay 2023 ilk çeyreğinde yüzde 38'e yükseldi. Bu artışta iktidarın seçim yatırımı olarak hayata geçirdiği Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) ile ilgili düzenlemenin yürürlüğe girmesi etkili oldu.
Düzenlemelerin yürürlüğe girmesiyle kıdem tazminatı ödemelerinin önemli ölçüde artış göstermesi, işgücü ödemelerinin katma değer içindeki payını artırdı. 2016’da yüzde 36 düzeyinde olan GSYH’den ücretlerin payı her yıl düzenli azalarak 2022 sonunda yüzde 26,5’e kadar gerilemişti. Bu dönemde emeğin aldığı pay azalırken sermayenin kârının arttığı gözlemlendi. 2022’nin sonunda sermaye kesiminin GSYH’den aldığı pay yüzde 56,7’ye kadar çıkmıştı.
EYT düzenlemesinin de etkisiyle sermayenin payı yüzde 38,2’ye geriledi.
EYT ödemelerinin dönemsel ve olağandışı bir gelişme olduğunu kaydeden DİSK-AR, TÜİK’in EYT’ye bağlı işgücü ödemeleri hariç işgücü ödemelerini esas alması ve bunu açıklaması gerektiğini belirtti. Kıdem tazminatı ödemelerinin işgücü ödemelerinin payını şişirdiğine dikkat çekildi.
TÜİK’e göre 2022’nin son çeyreğinde 1,1 trilyon TL civarında olan toplam işgücü ödemeleri 2023’ün ilk çeyreğinde 1,6 trilyon TL’ye yükseldi. Yaklaşık 500 milyar TL’nin ne kadarının EYT’ye bağlı kıdem tazminatı ödemelerinden kaynaklandığı ise bilinmiyor.
DİSK-AR’a göre 1,7 milyona yakın EYT’linin olduğu ve EYT’ye bağlı kıdem tazminatı ödemelerinin işgücü ödemeleri içindeki payının çok yüksek olacağını tahmin etmek mümkün. DİSK-AR, EYT’den kaynaklı kıdem tazminatının ilk etapta 400 milyar TL civarında olabileceğini hesapladı.