Zam korkusu
Yağ fiyatlarının artacağına dair korku yurttaşı marketlere akın ettirdi. TÜDEF Başkanı Koçal, “Politika belirlenmeli, çiftçi toprağa döndürülmeli” dedi. Tarım Yazarı Yıldırım, hasadın temmuzda olacağını hatırlattı.
Havva Gümüşkaya
Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle ülkede ayçiçek yağı krizi başladı. Ayçiçek yağında stokların tükenmesi ve fiyatların daha da artması riskine karşı yurttaşlar, marketlere akın etti. Birçok zincir markette saatler içinde 5 litrelik ayçiçeği yağları tükendi.
Ham ayçiçeği ithalatının büyük çoğunluğu yapıldığı Rusya ve Ukrayna’dan devam eden savaş nedeniyle yüklemelerin durması ve yükleme yapılan gemilerin çıkışına izin verilmemesi nedeniyle ülkeye ham yağ ithalatı durdu. Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği’nin, Ticaret Bakanlığı’na gönderdiği yazıda, stoklarda en fazla mart sonu, nisan ortasına yetecek kadar yağ kaldığını belirtmesi üzerine tüketiciler yağ alımına yöneldi.
Bazı marketlerde iki adet 5 litrelik yağ satışları yapılmazken bazı markalara ait 18 litrelik teneke ayçiçek yağı 1098 liradan 36 ay taksit imkânıyla satılmaya başladı. Sosyal medyada paylaşılan bazı fiyat etiketlerinde, 5 litrelik yağ fiyatlarının 250-350 liraya kadar çıktığı görülüyor.
Dünya tahıl ticaretinde önemli bir yere sahip Ukrayna ve Rusya, dünyadaki toplam buğday ihracatının yüzde 30'unu, arpanın yüzde 31'ini, ayçiçeğin ise yüzde 32'sini karşılıyor.
Yaşananların ardından açıklama yapan yeni Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci, Türkiye'nin yeterli miktarda ayçiçek yağı stoku bulunduğunu söyledi. Bakan Vahit Kirişçi, “Çukurova Bölgesinde başlayacak ilk hasada kadar gerekli her türlü planlama yapılmıştır. Ülkemizin 1-1,5 aylık tüketimimize ancak yetecek kadar ayçiçeği yağı tohumu ve yağı stoku bulunduğu iddiaları tamamıyla gerçek dışıdır. Gerek üretimimiz gerek sektörün tedarikleri ve devir stoklarımız dikkate alındığında, ülkemizin yeterli miktarda ayçiçek yağı stoku bulunmaktadır. Netice itibariyle kamuoyuna yansıyan iddialar gerçeği yansıtmamakta olup halkımızı endişe edeceği bir durum söz konusu değildir” ifadelerini kullandı.
Tarım Yazarı Ali Ekber Yıldırım daha önce de yağ fiyatlarındaki artış nedeniyle marketlerin satışlara sınırlama getirildiğini hatırlattı. Bunun üzerine Toprak Mahsulleri Ofisi’nin (TMO) ayçiçek yağı ihaleleri düzenlediğini söyleyen Yıldırım, TMO önünde ucuz yağ için oluşan kuyrukları da anımsattı.
Türkiye’nin üretimde kendine yeterli olmaması nedeniyle Rusya ve Ukrayna’ya bağlı olduğunu söyleyen Yıldırım, yağ sanayicilerinin bakanlığa gönderdiği yazıya dikkat çekti: “Bakan yeni göreve geldi ve bu sorunu kucağında buldu. Endişe etmeyin açıklamaları aslında alışık olduğumuz bir durum. Buğday için de aynı açıklamalar yapıldı. Ama TMO buğday alımlarına devam etti. Ayçiçek yağı en çok kullanılan temel ürünlerden birisi. İki tane açıklama var ortada biri yağ sanayicilerinin biri Bakanlığın… Yağ sanayicileri ‘mart sonunu nisan başına yetecek kadar stok var’ diyor, ‘bakanlık stoklar yeterli’ diyor.”
Sorunun çözümünün Rusya’ya bağlı olduğunu söyleyen Yıldırım, “Fiyatlarda ciddi bir artış var. Diğer ürünlerde de böyle Rusya’nın gemilere izin vermesi gerekiyor. Şu an sorun ayın 10’una kadar çözülecek gibi görünüyor” diyerek sorunun devam etmesi halinde krizin daha da büyüyebileceğine dikkat çekti.
Yıldırım, ülke üretiminde en yakın hasadın temmuz ayında gerçekleşeceğini söyledi.
BİR GÜNDE 15 GÜNLÜK AYÇİÇEK YAĞI SATILDI
Dünya gazetesine konuşan Altunbilek Marketler Yönetim Kurulu Başkanı Mustafa Altunbilek ise “Müşteriler medyadaki söylemlerden dolayı mağazalarda akın etti. Tüketiciler yağ olamayacak diye kaygılı ve tüketici stok yaptı. Günlük yağ satışımız 15 günlük satışa denk geliyor” ifadelerini kullandı.
***
Serbest piyasa ekonomisi denetimsizlik değildir
eşvik ettiğine dikkat çeken Tüketici Dernekleri Federasyonu (TÜDEF) Başkanı Aziz Koçal, fiyatlar yükselecek beklentisi ile yağların marketler tarafından depoda saklanmasının yasal olmadığını vurgulayarak “Keza yağ satışlarının sınırlandırılması da yasal mevzuata uygun değildir. Rafta bulunan ürünün satışından kaçınlamaz” dedi.
Koçal, “Özel şirketleri kazandıran tarım politikalarından vazgeçerek, ülke gerçeğini uygun politikalar oluşturarak çiftçi tarlaya döndürmelidir” ifadelerini kullandı.
Yağlarda kriz yaşanacağı düşüncesi ile maliyetlerinde herhangi bir artış olmadığı halde fiyatların yükseltilmesini haksız kazanç olarak nitelendiren Koçal, “Satış fiyatlarının yazıldığı etiketlerde mutlaka alış fiyatlarının da yazılı olmasını sağlayacak düzenleme yapılmalıdır” dedi.
***
Ayçiçek yağı fiyatları neden artıyor?
Uygulanan tarım politikaları ülkede üretimi artırmak yerine her geçen yıl daha da dışa bağımlı bir hale getiriyor. Dünyanın en büyük ayçiçeği ithalatçısı olan Türkiye, bu ithalatı ağırlıklı olarak Ukrayna ve Rusya’dan gerçekleştiriyor. İki ülke arasında çıkan savaş Türkiye’nin ham yağ ithalatını büyük oranda durdurdu.
Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği’nin raporuna göre yağlı tohumlar ülkenin ithalattaki ilk 10 kalemi içerisinde yer alıyor. Burada 3,5 – 4 milyar dolar civarında bir bedel ithalata ödeniyor.
Türkiye yağlı tohumlar ve türevlerinde ham madde bakımından yüzde 75 oranında dışa bağımlı.
Rapora göre bu durumun böyle devam etmesi halinde 2030 yılına kadar yağlı tohum ithal etmek için 16 ila 18 milyar doları dışarıya ödemek zorunda kalınacak.
Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre, Türkiye’nin ayçiçeğinde kendine yeterlilik oranı yüzde 64 seviyesinde. Yüzde 36 oranında ise ithalat yapılıyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Ekonomiyi Araştırma Enstitüsü verilerine göre 2020-2021 sezonunda Türkiye, dünya ayçiçeği ithalatının yüzde 32,4’ünü gerçekleştirdi. Türkiye’den sonra ikinci sırada yüzde 27,8 ile Avrupa Birliği var.