MELANKOLİ Batacak bu dünya!

 

‘Melankoli’nin sonunda dünya yok oluyor, herkes ve her şey ölüyor! Anadolu kartalları bile dünyayı kurtaramıyor! Maalesef!

 

Lars von Trier! Deli, manyak, dahi! Kendinden nefret eden bir megaloman! Mükemmeliyetçi bir anarşist! Kontrol hastası bir doğaçlamacı! Hepsi, hepsi, hepsi…

Von Trier kendisini bir kadın ya da bir çocuk olarak tasvir ediyor filmlerinde. Ya da iki kadın ve çocuk olarak tasvir edebiliyor Melankoli’de olduğu gibi. Ama bir erkek olarak tasvir etmiyor. Melankoli aileyi anlatıyor. Von Trier’in hallerini anlatıyor. Aile şöyle: Anne bir diktatör ve dibine kadar anti-sosyal biri. Baba, anne tarafından kastre edilmiş, ayyaş, sevimli ve tamamen iktidarsız. Bu anne ve babanın iki kızı var ve bu kızlar birbirlerinin anti tezi gibiler. Depressif olanın adı Justine, konformist olanın adı Claire. İkisinin de von Trier’i temsil ettiğini düşünüyorum. Film melankolik ya da depressif Justine’den yana, amenna. Ama bu filmi Justine yapabilir miydi? Yapar mıydı? Bir film yapmak büyük bir organizasyon gerektirir her şeyden önce. Bunu Claire yapabilir ama Justine yapamazdı. Bir film yapmak iletişim kurma isteğini gösterir, geleceğe bir şey bırakma arzusuna işaret eder. Justine’de bunlar yok ama Claire’de var. Öte yandan film Claire’i yanlışlıyor, inandığı şeylerin boş olduğunu gösteriyor. Gerçekle yüzleşecek cesareti olmadığını gösteriyor. Lars von Trier, Justine olduğu kadar Claire de olmasaydı bu filmi göremezdik, bu da hayatın gerçeği. “Melankoli” adlı bu karamsar çığlıkta, bu “her şeyden ve hepinizden nefret ediyorum; batsın bu dünya!” serzenişinde (serzenişi de kullandım ya…) samimi bir iletişim ve sıcaklık arayışı var. Justine’in reklamcılığın iğrenç dünyasına, her şeyi metalaştıran, ticarileştiren, “değer”sizleştiren kapitalizme, kapitalizmin bu en pis mesleklerinden birine duyduğu öfkeye katılmamak mümkün mü? Bunu zaten reklamcılar da biliyor ve söylüyorlar, genelevde yapılacak herhangi bir iş, reklamcılıktan daha erdemlidir.

DEĞİŞMEYEN TEK ŞEY LARS VON  TRIER
“Melankoli” prologu izleyen iki bölümden oluşuyor. İlk bölümde Justine’in kendi düğününü sabote edişini görüyoruz. Justine kendi düğününde, donunu indirip golf sahasının ortasına işiyor. “Hayat Ağacı”na dair eleştirimde Lars von Trier’in Cannes’daki meşhur basın toplantısında tabiri caizse donunu indirdiğini yazmıştım. O sırada Justine’in sözünü ettiğim eylemi aklımda değildi. Filmi ikinci kere izlerken, işte dedim, tam von Trier’ce bir eylem! Von Trier’in Cannes’daki basın toplantısında lafı Hitler’den hoşlanmaya getirip, bütün törenin ortasına etmesi tam Justine’lik bir eylemdi. Kendi kendisini Lars kastre etmeyecek de kim edecek? Kendisini her zaman kadın olarak çizen Lars, zaten böyle yaparak baştan kendisini kastre etmiş olmuyor mu? Bir de kurtarılamayan çocuk motifi var von Trier filmlerinde. “Deccal”de Charlotte Gainsbourg kendini şehvete kaptırıp çocuğunun ölümünü engellemeyen anneydi. Bu filmde ise çocuğunu kurtarmak için işe yaramaz bir şekilde çırpınan anneyi canlandırıyor Gainsbourg. Değişmeyen tek şey ise çocuğun kurtarılamayışı! Ve hatta “Melankoli”de annenin çocuğunun elini son anda bırakıp, kendi derdine dalışı ile “Deccal”deki anne arasında benzerlik kurulabilir. Bu kurtarılamayan, kaderiyle baş başa bırakılan çocuğun da yönetmeni , Lars von Trier’i temsil ettiğini düşünüyorum.   
Peki kendisini hep kadın olarak tasvir eden birine kadın düşmanı diye suçlama yöneltmek saçma mıydı? Tam da değil. “Melankoli”deki güçlü ve kastre edici anne figürü önemli. Lars von Trier’in kısmen özdeşleştiği ve nefret ettiği bir kadın bu. Justine’in, dolayısıyla von Trier’in düzene inançsızlığında bolca annesi var ama bu anne sevilebilecek biri de değil. Babayı kastre eden, konuşturmayan, Lars’ın özdeşleşmesi gereken figürü ortadan kaldıran kişi de bu anne!

GELECEĞE BAKANLAR KIYAMET GÖRÜYOR
Kıyamet ve nostalji! Dünya sinemasının iki trendi bu. Geleceğe bakanlar kıyamet görüyor. Bela Tarr’ın “Torino Atı”yla, “Melankoli” o kadar benzer öğeler içeriyorlar ki… İzole bir mekânda dünyanın sonunu bekleyen atlar ve insanlar!!! Bu kadar benzerlik olabilir mi? (“Melankoli”deki atın adının Abraham olması da muhakkak ki anlamlı. Abraham yani İbrahim, bütün Ortadoğu dinlerinin atası.)

Öte yandan bir de geriye bakan “Hugo” ve “Artist” gibi filmler var. Gelecek bu kadar karanlık görünüyorsa geçmişe bakmak anlaşılır bir şey oluyor.  Ama bana sorarsanız “Hugo” ve “Artist”, tamam iyi hoş da, o kadar, abartmaya gerek yok. “Melankoli” ise şüphesiz, yılın en iyi filmlerinden biri.

Son bir şey: Bazı okurlar ve oyuncular (Engin Altan Düzyatan mesela), filmin sonunu açıkladı diye eleştirmenlere ilenirler. Onlar “Melankoli”ye gitmesin. Çünkü Lars von Trier film başlar başlamaz, sonunda ne olacağını gösteriyor. Gidip de boşuna iki saat sıkılmasınlar, vakitlerine yazık. Hatta ben de yazayım, “Melankoli”nin sonunda dünya yok oluyor, herkes ve her şey ölüyor! Anadolu kartalları bile dünyayı kurtaramıyor! Maalesef!

 

***

 

DEMİR LEYDİ

Bakkalın kızı!
İşte filmde ne kapitalist sınıf ne de kapitalizmin yardakçısı akademi dünyası var. Sanki Thatcher bakkal babasının doktrinleriyle dünyayı yönetmeye kalkan ve başaran bir kasaba kızı gibi çizilmiş. Hadi oradan! Ya bu filmi yapanlar salak ya da bizi salak sanıyorlar!

 

Demir Leydi çok ama çok kötü  bir film. Gerçekten sinir bozucu derecede aptalca bir bakışın  ürünü. Thatcher bilindiği gibi sosyal devletin azılı bir düşmanıydı. Bugün dünyanın içinde bulunduğu korkunç durumdan sorumlu politikacıların başında gelmese de, Reagan’ın ardından ikinci sırada yer alır. Güney Afrika’daki ırkçı apartheid sisteminin ve Şili’nin kanlı diktatörü Pinochet’in destekçisiydi. Kendisi de elini kana bulamıştır Arjantin’le savaşta. Savaş  meydanını terk eden Arjantin gemilerini bombalatmıştır. Arjantin’in faşist cuntasından hiç de daha haklı ve ahlaklı değildir, Thatcher’ın temsil ettiği rejim.

Thatcher elbette tek başına değildi. Thatcher kapitalist sınıfı temsil ediyordu. Onu iktidara o sınıf getirdi. Thatcher’ın arkasında büyük bir entelektüel destek de vardı. Chicago Üniversitesi’nin meşhur hocası Milton Friedman’ın neo-liberal doktrinleri unutulmadı daha. Nasıl unutulsun ki, aşağılık ekonomi bilimi entelijensiyası Friedman’a Nobel ödülü vermişti. Türkiye’de de bu sahte bilimi öğretir ekonomi bölümleri. Başta, benim de vaktimi ziyan eden Boğaziçi Üniversitesi* olmak üzere!

İşte filmde ne kapitalist sınıf ne de kapitalizmin yardakçısı akademi dünyası var. Sanki Thatcher bakkal babasının doktrinleriyle dünyayı yönetmeye kalkan ve başaran bir kasaba kızı gibi çizilmiş. Hadi oradan! Ya bu filmi yapanlar salak ya da bizi salak sanıyorlar!

*(Tamamen kişisel bir not ama yazmasam içimde kalacaktı: BÜ’de tez aşamasındayken yani bütün derslerimi tamamlamışken master’ı bırakmıştım. Bu yıl tez yazmak için aftan yararlanmak istediğimde önüme dağ gibi bir engel çıkardı bölüm. Bütün o iğrenç matematiksel dersleri yeniden almam gerekiyormuş! Ölürüm de o dersleri bir daha almam! Üstelik bunu 200 TL’mi aldıkları İngilizce muafiyet sınavından sonra söylüyorlar! Oysa benim aklımda neo-liberalizmin sinema dünyasını nasıl etkilediğine yönelik bir tez yazmak vardı… BÜ Ekonomi’de böyle şeylere yer yokmuş! Yine de hakkını teslim edelim: BÜ, hem öğrencisi hem öğretim üyeleriyle başı en dik duran üniversite olmaya devam ediyor. Sinemaya katkısı da müthiş! Bunlarla da gurur duyuyorum.)

 

***

 

ZENNE
O kadar da değil!

 

“Zenne” nerdeyse kaş yapayım derken göz çıkarmış bir film. Emine Uçar İlbuğa BirGün’de filmin değerlendirmesini yapmıştı. Bu yazıdan bir bölümü alıyorum: “Filmde geleneksel muhafazakar duruşun yalnızca Ahmet’in annesi ile temsili gibi, Can’ın birlikte yaşadığı teyzesinin Ahmet’in sevgilisi Daniel’e kur yapması (Daniel’in oturduğu koltuğa poposunu uzatması), yine Can’ın teyzesinin sevgilisi ile cinsel ilişkiye girdiği sahnelerin filmde neden yer aldığı soruları Zenne’de ayrıca tartışılması gereken konular olmaktadır. Ayrıca Daniel karakteri ile günümüz modern Avrupa’sında farklı kimliklerin daha özgür ve sorunsuz yaşadıklarına ilişkin olumlu bakışın da sorgulanması gerekmektedir. Çünkü bugün yasal olarak hemcinsler arasındaki evliliğin mümkün olduğu ülkelerde de farklı cinsel kimliklerin kamusal alanda yaşam koşullarının kent ve kırsal alanda, sınıf ayrımında, gay ya da transseksüel kimlikler gibi çok çeşitli faktörler göz önüne alındığında çok da tozpembe olmadığı görülecektir.”
“Zenne” eşcinsel haklarını savunayım derken neredeyse kadın düşmanı bir tutuma savrulmuş, öyküsünü ve karakterlerini iyi çatamamış, askerlik bürosundaki sahneleri neredeyse komedi haline getirmiş bir film. Ama yine de kimi iyi diyalogları, iyi oyunculukları ve bir sorunu gündeme getirmesi takdire şayan.