Üç manipülasyon tekniği
Tuğrulcan Elmas - Dr., Indiana Üniversitesi Yapay Zekâ Bölümü Sosyal Medya Gözlemevi.
Twitter’da çalıntı içeriklere kumar reklamı alarak geçimini sağlayan “Ahir Zaman Ne Zorsun” sayfası geçen hafta bir video paylaştı ve şunu yazdı:
“Eş değiştirme mekânı mı? Ahir zaman yeter ama.”
“Z kuşağı terörü” sayfası ona sordu: “Dostlar neler oluyor acaba?”
“Siyasi Tweetler” de “İzninizle ben mağarama dönüyorum” dedi.
Videoda bir hanımfendi düzenledikleri “speed dating” etkinliğinin işleyişini anlatıyordu. Nedir speed dating? Birbirini tanımayan ve ilişkisi olmayan bir kadın ve erkek karşılı oturup dört dakika içinde tanışır. Birbirlerine işinden, hobilerinden, ilişkiden beklentilerinden (örn. evlilik) bahseder. Süre bitince erkek “eş değiştirir”, yani diğer kadına gidip kendini tanıtır. Etkinlikteki herkes bu şekilde tanıştıktan sonra da iki tarafın da onayı dahilinde insanlar “eşleşir”. Yani katılımcılar hoşlandığı kişileri listeleyip organizatöre verir, organizatör de iki kişi birbirini listelemişse o kişilere diğerinin iletişim bilgilerini verir. Bir nevi hızlandırılmış izdivaç programı. Bu bazılarına abes gelebilir, çünkü insanlar genelde okul, iş veya arkadaş ortamında tanışır. Ya bu ortamlar yoksa? Okul bitti, evden çalışıyorsunuz veya yeni bir yere taşındınız ve herkes size yabancı? Böyle durumlarda speed dating iyi sistem, hele alternatifinin Tinder olduğu düşünülürse.
Sistem sadece bekârlar için değil bu arada, başka tip etkinliklerde insanların tanışması için de kullanılıyor. Örneğin Indiana Üniversitesinde Müslüman Öğrenciler Kulübü “Speed Faithing” etkinliği düzenliyorlar. Etkinliğe gelen öğrenciler sırayla tanışıp dinden konuşuyorlar.
Speed dating’i beğenmeyebilirsiniz ama Türkiye’deki ortalama insanın ahlak anlayışına ters düşmediğini umarım anlatabilmişimdir.
Paylaşımı yapan sayfa ise bunu “eş değiştirme mekânı” diye lanse etti ve eş paylaşma (swinger) iması yaparak konsepti, mekânı ve videodaki kişileri hedef gösterdi. Bunun bir yanlış anlaşılma olmadığını, bir operasyon olduğunu sayfanın uyarılara rağmen herhangi bir düzeltme girmemesinden ve diğer sayfaların da koordine bir şekilde paylaşımı onaylamasından anlıyoruz. Sonunda da video gündem oldu, anaakım medyaya yayıldı ve mekân kapatıldı.
Operasyonun ana amacı üzerine somut bir bilgi yok. Üç farklı manipülasyon tekniğine uyan bir vaka var elimizde.
Bunlar:
1- Viral videolarla gündem belirlemek: Ekonomik sıkıntılarla boğuştuğumuz bu günlerde birilerinin ahlakımızı bozduğu ve karşılığında ağzının payını aldığı yapay gündemlere ihtiyacımız var (!) ki hiç değilse bize ahlaki bir yaşam fırsatı sağlandığını bilelim. Böyle bir güven duygusunu ancak çok kısa zamanda çok şiddetli duygular uyandıran bir viral video verir. İstanbul’un göbeğinde eş paylaşıldığını ayan beyan ortaya koyan bir video mesela.
Fakat bir içerik ancak ülkenin tüm kesimlerine nüfuz ettiğinde en yüksek etkiyi yapar ve gerçekten gündem olur. Örn. seçim döneminde Kılıçdaroğlu’na karşı bir sürü kampanya yapıldı ama belki de en ünlüsü “Kılıçdaroğlu seccadeye bastı” oldu çünkü bu kampanyayı muhalif seçmen de paylaştı ve herkes duydu. Nitekim bu video da bir parti trolü tarafından değil, kendini herhangi bir siyasi ideolojiyle tanımlamayan bir sayfa tarafından dolaşıma sokularak daha geniş bir kitleye yayılabildi.
2- Hedefli algı operasyonları: Eğer siz bir parti veya ideolojinin savunucuysanız ve amacınız kendinize taraftar toplamaksa veya en azından kendi değerlerinizi başkalarına kabul ettirmekse, bunu kendi mahallenize seslendiğiniz kanallar ve yöntemlerle yapamazsınız. Karşıyı, arada kalmışları veya toplumun genelini hedeflemeniz gerekir. Seçim dönemindeki gündeme bakarsanız hep Yeniden Refah, Memleket, Zafer, Hüda Par, Deva gibi oy toplamı %5 anca eden partilerin muhabbetinin döndüğünü görürsünüz. O dönemde oy devşirilebilecek tek alan bu partilerin potansiyel seçmenleri veya onlara karşı olanlardı, dolayısıyla kampanyalarda hep bu gruplar hedeflendi.
Bu operasyonun aracı olan sayfanın kitlesi sosyal medyayı komik paylaşımlar için takip eden, görece genç, muhafazakârlık derecesi “yobaz değiliz ama o kadar da değil” diyenler. Bu kitlenin partilerin sosyal medyadaki taraftarlarına nispeten geniş, oy/ideoloji geçişkenliğine müsait ve algı oyunlarına karşı savunmasız olduğunu söyleyebiliriz.
Sayfa aynı “ahlaksızlığa bakın” tipi paylaşımlara devam ettikçe hem kendi kitlesini elinde tutacak hem de o kitleye yönelik algı operasyonlarına alet olmaya devam edecek. Hatta halihazırda diğer sayfalarla koordine olarak tek elden yönetildiğini ve düzenli olarak kumar reklamı aldığına göre profesyonellerin elinde. Belki de ana amacı başından beri bu tip paylaşımlarla parti reklamı yapmadan muhafazakâr değerleri kabul ettirmek.
3- Kara Bilgi Aklamak: Operasyonu yapan kişiler içeriği direkt olarak ana kanallarından dolaşıma sokmak yerine bir mizah sayfasını paravan olarak kullanarak hem amaçlarını hem de kendilerini gizlediler. Muhtemelen sonra “Gündem oldu herkes paylaşıyor diye paylaştık” bahanesiyle ana kanallarından da içeriği yaydılar. Yanıltıcı bir içeriğin bu şekilde önce küçük kaynaklardan paylaşıp daha ciddi veya anaakım kaynakların bunlara atıfta bulunarak yalan haber yapmalarını sağlamaya “kara bilgi aklama” diyoruz.
***
Sosyal medya eliyle toplumu manipüle etmek için kullanılan bu üç tekniğe karşı şu an tek çözümümüz bilinçlenmek. Sizi belirli birilerine karşı aniden nefret ve düşmanlık beslemenize sebep olacak her paylaşımın tam da bu tip bir etki yaratmak için önünüze düşürülmüş olabileceğinin farkında olmak önemli. Yoksa bir gün kendimizi İstanbul’un göbeğinde eş paylaşma etkinliği düzenlenmesi gibi aşırı absürt bir olayın gerçekliğine inanmış ve sosyal medyada tanımadığınız insanlara bildiğiniz tüm hakaretleri sıralıyor olarak bulabiliriz.