Zekât fonları, haram hisseler, İslami endeksler: Serbest piyasa abdest alıyor

Son yayımlanan SPK kararı ile BES’teki devlet katkısının asgari yüzde 10’unun Borsa İstanbul’da değerlendirilmesi koşulu getirildi. Böylece dolar bazında tarihinin en ucuz günlerini yaşayan borsaya can suyu verilmesi planlanıyor. Ancak tasarrufların zorunlu olarak borsaya yönlendirilmesi tepkilere neden oldu.

AKP dönemi boyunca hızla kapitalistleşen Türkiye aynı zamanda islamcılaşmanın çelişkilerini derinden yaşıyor. Zenginleşen muhafazakarlar hisse senetlerinin haramını helalini araştırırken, islami katılım bankalarının yöneticileri bankacılık sektörünü denetleye kurumlara atanıyor. Son olarak Emlak Katılım Bankası Genel Müdürü’nün “zekat fonu” açıklaması gündeme düştü.

İslami bankacılığın payı yüzde 5

Katılım bankalarının bankacılık sektöründeki payı yüzde 5’i geçmiyor. Ancak geçmişte katılım bankalarında yöneticilik yapanlar bugün bankacılık sektörünün önemli koltuklarında oturuyorlar. Helal bankacılık olarak ifade edilen katılım bankaları İslamcı muhafazakar yurttaşlara hizmet vermesiyle biliniyor. Son yıllarda Ziraat Bankası, Vakıfbank gibi kamu bankaları da katılım bankaları oluşturarak sektörde yerini aldı. Katılım bankalarına son olarak şubat ayında faaliyete başlayan Emlak Katılım Bankası eklendi. Bankanın inşaat sektörüne can suyu olmayı hedefleniyor.

‘Zekât fonu oluşturulabilir’

Emlak Katılım Bankası Genel Müdürü Deniz Aksu geçtiğimiz gün Hürriyet Gazetesi’nden Vahap Munyar’a verdiği demeçte şunları kaydetti, “SPK’dan izin alıp “Zekât Fonu” kurabiliriz. Malezya, İngiltere ve Almanya’da “Zekât Fonu” var. En başarılı uygulama İngiltere’de. Belki “Zekât Fonu” hiç ev alamayacak vatandaşlara konut projesi gibi alanlarda kullanılabilir.” Aksu ayrıca verdiği demeçte zekat fonu için Diyanet İşleri Başkanlığı Din Kurulu’undan fetva alabileceğini belirtti. Şeriatla yönetilen ülkelerde zekat fonuna yatırılan nakit ya da nakit olmayan varlıklar ile yatırımcı bir gelir elde etmiyor. Ancak yatırılan tutar vergi dışı bırakılarak zekat fonuna para yatırmak devlet tarafından teşvik edilmiş oluyor.

‘Helal’ hisseler, ‘haram’ getiriler

Diğer yandan muhafazakar camia, gelir elde ederken domuz eti ve faiz konusunda oldukça duyarlı. 2011 yılında Bank Asya’nın da içinde bulunduğu bir grup katılım bankası “katılım endeksi” belirledi. Endeksin hesaplayıcısı ise Borsa İstanbul oldu. Endekse göre “harama el sürmemiş” şirketlerin listesi çeşitli standartlara göre belirlendi. Böylece muhafazakar zenginlerin yatırım yapabileceği hisse senetleri de oluşturuldu. Fakat Türkiye’deki her şirketin bankalardan kullandığı faizli krediler bulunduğu için helal hisselerin standartları gevşetildi.

Yüzde 30 faizin üzeri ‘haram’

Helal hisselerin standartlarına göre hisselerin şirketleri aşağı işleri yapmamalıdır;

• faize dayalı finans, ticaret, hizmet, aracılık,

• alkollü içecek, kumar, şans oyunu,

• domuz eti ve benzer gıda,

• turizm, eğlence, basın, yayın, reklam,

• tütün mamulleri, silah,

• vadeli altın, gümüş ve döviz

Ancak serbest piyasa koşulları gereği üretim zinciri bir bütün oluşturduğu için bu standartlar gevşetildi. Örneğin helal statüsü kazanan şirketlerden biri bankadan borç almışsa hisse tamamen haram olmuyor. Belirlenen standartlara göre şirketlerin toplam faizli kredilerinin piyasa değerine oranı yüzde 30’dan, faiz getirili nakit ve menkul kıymetlerinin piyasa değerine oranı yüzde 30’dan az olması gerekiyor. Yüzde 30’un hangi uhrevi kaynağa göre belirlendiği ise merak konusu.

Haram sayılan faaliyetleri yürüten şirketlerin hisselerine helallik fırsatı da bulunuyor. Borsa istanbul’un endeks hesaplayıcı olduğu endekse göre haram sayılan faaliyetlerden elde edilen gelir toplam gelirlerin yüzde 5’inden az olmalı. Örneğin bir şirketin vadeli altın işlemlerinden elde ettiği gelir toplam gelirinin yüzde 5’inden az ise hisseleri helal, çok ise hisseleri haram sayılıyor.

***

Kim bu şanslı 14 firma

2001’de kapatılan Emlak Bankası, geçen Ağustos ayında kamu kaynakları kullanılarak ‘Türkiye Emlak Katılım Bankası Anonim Şirketi’ tüzel kişiliğiyle tekrar kurulmuş ve şubat ayında faaliyete geçmişti. Banka tarafından kamuoyuna yapılan açıklamada; konut sektöründeki stokların eritilmesine dönük hazırlıklar yapıldığını, özellikle 14 firma için özel çalışma yapıldığını” duyurulmuştu. CHP İstanbul milletvekili Gürsel Tekin şanslı 14 firmanın hangi kritere göre tespit edildiğini Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’a sordu.