Al sana güçlü liderlik

Psikiyatri ve siyaset psikolojisi alanında yapılan çok sayıda çalışma kitlesel takipçi devşiren liderlerin dikkate değer bir bölümünün çeşitli psikiyatrik rahatsızlıklardan mustarip olduklarına işaret etmektedir. Bion bu tür liderlerin psikotik, Halperin paranoyak, Kohut narsisistik, Lindhom ise borderline (sınır) kişilik bozukluğu olduğuna işaret eder.

Bununla birlikte, birçok sorunlu lideri nitelemede narsisizm bir adım öne çıkıyor. Konunun dünyaca tanınmış uzmanı Vamık Volkan narsisistik liderlikleri iki türe ayırıyor. Onarıcı narsisistik liderlik kendisini halkıyla özdeşleştirir ve yüklendiği “büyük misyonu” davasının parçası haline getirir. Öte yandan yıkıcı narsisistik liderlik biçiminde, liderin projesinin merkezinde kendisi vardır;kendi gözündeki değersizliğini diğer insanlara yükleyip, kırılgan psikolojik dengesini düşman olarak ilan ettiği kesimlere saldırarak korumaya çalışır.

Koskoca toplumların hangi vasıflara sahip olursa olsun, bir kişi/lider tarafından şekillendirildiğine, uçurum kenarına getirilebildiğine ikna olanlardan değilim. Ama içinde yaşadığımız dünyada birçok toplumun, tam da içinde bulundukları sorunlar nedeniyle, sorunlu liderlere yöneldiğini ve bu nedenle başlarının derde girdiğini de görmek durumundayız.

Diğer bir anlatımla, “güçlü kişilik”, “büyük projecilik”, “kararlılık” etrafında kutsanıp, kurtarıcı olarak sarılınan liderin, tam da bu özellikleri nedeniyle belli bir aşamada sorun haline gelmesi, kurtulacağız derken toplumların büyük acılar yaşaması hiç de seyrek karşılaşılan bir durum değil. O nedenle, yıkıcı ya da patolojik narsisist liderleri ciddiye almak gerekiyor!

Uzman olmadığım bu konuda daha fazla fikir beyan etmek yerine, konunun uzmanı, Betty Glad’ın “Diktatörler Niçin Bu Kadar İleri Gider” başlıklı makalesinden bir özet şemayı Türkçe’ye çevirmekle yetineceğim.

Patolojik Narsisist Liderliğin Psikolojik Özellikleri

1. Büyük-Ulu kişisel imajı, fanteziye eğimli olma hali
2. Alta yatan aşağılık kompleksi ve savunmasızlık durumu
3. Yetersiz üst-ego gelişimi; ortak değerleri paylaşma ve samimi insani ilişkilere girmede sorunlu olma hali,
4. Ana savunma mekanizması olarak paranoyaklık (ötekileştirme ve olumsuzlukları düşmana atfetme durumu)
5. Fevrilik, davranışları kontrol etme zorluğu

Narsizmin Davranışlarda Kendini Gösterme Biçimi,

1. Kendini ve projelerini büyük ölçekli sunma durumu,
2. Gücün, bu büyüklük imajını destekleme ve olumsuz geri-beslemeleri perdelemeye yönelik kullanımı,
3. Acımasız davranışlar; anti-sosyal ve vahşi taktiklerin kolayca kullanılması,
4. İç ve dış “düşmanlara” karşı saldırganlık,
5. Kontrolsüz davranışlar, çelişkili emirler.

İktidar ve Patolojik Narsisist; Etkileşimden Doğan Sonuçlar

1. Büyük kişi imajı ve anti-sosyal taktikler belli durumlarda iktidarın ele geçirilmesinde bir avantaj sağlar.
2. İktidar bu büyüklider imajını güçlendirmek, dışarıdan gelen eleştirilerden korumak, destek sağlamak, ötekileştirme ve paranoyak savunmanın yapılması için kullanılır.
3. Ancak mutlak iktidarın güçlenmesine koşut olarak patolojik narsisist lider bir çıkmaza sürüklenir;
   1. Ayarlanmış pohpohlama ve arkadaşlıklar yetersiz gelmeye başlar,
   2. Büyük planlaraceleci davranışlara yol açar; bu tür ve acımasız türden siyasal taktikler yeni düşmanlar yaratırken başarının önünde engel haline gelir,
   3. Proje tıkanır; yeni düşmanların yaratılması, zafiyetlerin güçlenmesi ve paranoyak savunmanın derinleşmesine yol açarken, davranışların daha da kontrolsüz hale gelmesiyle sonuçlanır.

Siyaset bilimci olarak söyleyeceklerimin sınırına geldiğim yerde, sözü psikiyatristlere, siyaset psikologlarına bıraktım. Benim onların söylediklerinden anladığım durumun pek parlak olmadığı!