Asgari değil ortalama ücret oldu
Hazırlayan: Havva GÜMÜŞKAYA
Türkiye’de milyonlarca işçi asgari geçim için yetersiz olan asgari ücretle yaşamaya çalışırken milyonlarca işçi de asgari ücret dahi alamıyor. Prof. Dr. Aziz Çelik ve DİSK Araştırma Merkezi uzmanları Deniz Beyazbulut ile Zeynep Kandaz tarafından hazırlanan Asgari Ücret Araştırması, asgari ücret gerçeğini tüm boyutlarıyla gözler önüne seriyor.
DİSK-AR, raporunda ülke çapında asgari ücretlileşme sürecinin hızlandığı, asgari ücret ile ortalama ücretler arasındaki makasın kapandığı, yasal hakları olmasına rağmen milyonlarca işçinin asgari ücretin altında, hatta yarısının bile altında çalıştığı tespitlerine yer verildi.
2002 ve 2023 yılları arasında ortalama memur emekli aylığı 20,2 kat, ortalama kamu işçisi ücreti 24,7 kat ve en düşük işçi emekli aylığı 29,2 kat arttı. Ortalama memur maaşında 38,8 kat, en düşük esnaf emekli aylığında 50 kat ve en düşük memur maaşında 51,9 kat artış yaşandı. Buna karşın net asgari ücretteki artış 61,9 kat olarak gerçekleşti. Böylece asgari ücret dışındaki emek gelirlerinin asgari ücrete oranı geriledi. Ortalama kamu işçisi ücreti 2002’de asgari ücretin yüzde 449 fazlası iken 2023’te asgari ücrete daha da yaklaşarak yüzde 119’una düştü. Yazı dizisinin bu bölümünde asgari ücret gerçeğinin ve kağıt üzerinde kalan Komisyon’un üzerinde durduk. Ortalama kamu işçisi ücreti 2002’de asgari ücretin yüzde 449 fazlası iken 2023’te asgari ücrete daha da yaklaşarak yüzde 119’una düştü.
∗∗∗
DAHA ÇOK ASGARİ ÜCRETLİ
DİSK-AR raporu asgari ücret kapsamının giderek genişlediğini gösterdi. Zaman içinde asgari ücretin kapsamının daralması gerekirken tersine arttığı gözlendi. Asgari ücret civarında ücret alanlar dahil edildiğinde 8,3 milyon işçi, asgari ücret civarı ve altında bir ücretle yaşamını sürdürmeye çalışıyor. Tüm ücretli çalışanların yüzde 81,9’u olan 17,8 milyon, asgari ücretin altı ile asgari ücretin 2 katı arasında bir ücretle yaşam mücadelesi veriyor. 21,7 milyon işçi ve memurun yalnızca yüzde 18’i ise asgari ücretin 2 katından daha fazla bir gelir elde ediyor.
∗∗∗
ORTALAMA ÜCRETLEŞTİ
2005 yılında asgari ücret ortalama ücretin yüzde 46’sı iken 2021’de ortalama ücretin yüzde 60’ına yükseldi. Ortalama ücretler asgari ücretten daha az arttı ve giderek daha fazla işçi asgari ücrete yakın düzeylerde ücretlerle çalışmak zorunda kaldı.
∗∗∗
KADINLAR ASGARİYE ERİŞEMİYOR
TÜİK Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması’na göre 2006’da kadınların aylık ortalama ücret ve maaş geliri asgari ücretin 2 katı düzeyindeydi. 2021’de ise kadınların ortalama ücret ve maaş gelirleri asgari ücretin 1,4 katına geriledi. Ücretler açısından toplumsal cinsiyet eşitsizliği bir kez daha ortaya çıktı.
∗∗∗
AB’DE ORAN ÇOK DÜŞÜK
Avrupa Yaşama ve Çalışma Koşullarını İyileştirme Vakfı’nın (Eurofound) 2022 raporuna göre tarım ve yiyecek hizmetleri dışında AB çalışanlarının yaklaşık olarak sadece yüzde 4’ü asgari ücrete yakın ücret düzeyinde gelir elde ediyor. Tarım ve yiyecek hizmetleri sektöründe çalışanların yaklaşık yüzde 9’u asgari ücretle çalışıyor.
Asgari ücret civarında çalışanların oranı:
∗∗∗
YÜZDE 43,9’U ASGARİNİN ALTINDA
Asgari ücret altında çalışanların tamamına yakını beklendiği gibi özel sektörde çalışıyor. Özel sektörde asgari ücretin yüzde 5 fazlası ve altında ücretle çalışanların oranı yüzde 48,4 ve yüzde 20 asgari ücret komşuluğunda çalışanların oranı yüzde 70,4. Özel sektörde asgari ücretin altında bir ücretle çalışan işçilerin oranı ise yüzde 43,9.
∗∗∗
18 YILDA 22 ALTIN KAYBETTİ
Merkez Bankası’nın yıllık ortalama Cumhuriyet altını fiyatlarına göre 2003 yılında asgari ücretin yıllık tutarı ile 25 altın, 2005’te 31 altın alınabiliyordu. Ortalama altın fiyatları ile yıllık ortalama net asgari ücretle çalışan bir işçi 2023 yılı ortalama Cumhuriyet altını fiyatlarıyla 11,8, günlük kurlarla ise sadece 9,5 Cumhuriyet altını alabiliyor. Hızla artan altın fiyatları karşısında asgari ücretli 2005’ten bu yana 22 Cumhuriyet altınını kaybetti.
2005: 31,5
2023*: 9,5
*Kasım sonu
