Aşılama maratonunda dünyanın bir kısmını geride bırakmak: Delta varyantından çıkarılacak dersler
Pandeminin meydana getirdiği halk sağlığı krizi ve ekonomik krizin ortadan kaldırılmasının tek yolu küresel olarak aşıya erişimin ve hastalık kontrolünün sağlanması.
Prof. Dr. Özlem Kayım Yıldız
17 Haziran 2021 itibarıyla tüm dünyada 178 milyonun üzerinde insan SARS-CoV-2 ile enfekte oldu, 4 milyona yakın insan Covid-19 nedeniyle hayatını kaybetti (www.worldometers.info). Fazladan ölüm sayıları ise resmi verilerin çok üzerinde; 15 Mayıs 2021 itibarıyla tüm dünyada pandemi süresince 7-13 milyon fazladan ölüm olabileceği öne sürüldü (The Economist, 15 Mayıs 2021). Son haftalarda yeni vaka ve ölüm sayılarında düşüş olsa da Afrika başta olmak üzere bazı ülkelerdeki artış endişe verici. Tanısal testlere, tıbbi oksijene ve aşıya erişim açısından en dezavantajlı konumda bulunan Afrika ülkelerinde bildirilen vaka sayısının düşük olmasına karşın kritik hastalardaki ölüm oranının dünyanın geri kalanından yüksek olması, gerçek tablonun tespit edilebilenden daha kötü olabileceğini düşündürüyor. Sonuç olarakvirüs, her gün yeni konaklar bulmaya ve haftada on bininüzerindecan almaya devam ediyor.
Dünyanın büyük bir kısmının aşıya erişiminin olmaması, mevcut aşıların sağladığı koruyuculuğu azaltacak ya da tamamen ortadan kaldıracak varyantların gelişimini kolaylaştırıyor (https://doi.org/10.1016/S1473-3099(21)00275-9). Buna son örnek, ilk olarak Hindistan'da ortaya çıkan ve dünya üzerinde hızla yayılan Delta varyantı. Aylarca düşük seyreden vaka sayılarının ardından 8 Mart 2021'de Hindistan Sağlık Bakanı Dr. HarshVardhan salgının bittiğini ilan etmiş, sürü bağışıklığına ulaşıldığı yanlış kanısı ile milyonlarca insanın katıldığı dini festivaller ve siyasi mitinglere izin verilmiş ve nüfusun henüz küçük bir kısmı aşılanmışken, Hindistan'ı korkunç bir ikinci dalga vurmuştu. Resmi kayıtlar otuz milyona yakın insanın enfekte olduğunu ve 400 bine yakın can kaybı olduğunu söylese de bu veriler muhtemelen Hindistan'daki gerçek durumu yansıtmaktan çok uzak (https://doi.org/10.1016/S0140-6736(21)01052-7). Sağlık sistemi ve krematoryumların kapasitesini aşan krizi Hint yazar Arundhati Roy şöyle ifade ediyor: 'Oksijen, Hindistan'ın hastalıklı borsasında yeni para birimi' (The Guardian, 28 Nisan 2021).
Dünya üzerinde 80 ülkeye yayılmış olan ve Hindistan'daki ikinci dalgada vaka sayısının çok yükselmesinde rol oynadığı düşünülen Delta varyantı,ilk kez İngiltere'de görülen ve önceki varyantlardan %43-90 daha bulaşıcı olduğu kabul edilen Alfa (B.1.1.7) varyantının yerini almış durumda; İngiltere'deki Covid-19 vakalarının %91'inden fazlasının Delta varyantı ile ilişkili olduğu ve bu varyantın Alfa varyantından ortalama %40 (%30-100) daha bulaşıcı olduğu bildirildi(SCIENCE, 9 Nisan 2021).İskoçya'da yapılan bir çalışma, Delta varyantının, özellikle eşlik eden hastalıkları olan bireylerdeolmak üzere, hastaneye yatış gereksinimini arttırabileceğine ilişkin veriler sunuyor (https://doi.org/10.1016/S0140-6736(21)01358-1). İngiltere'de yeni vaka sayılarında haftalardır devam eden düşüşün durması ve Haziran ayında başlayan artış Delta varyantı ile ilişkili.
Erişkin popülasyonun %80'ini tek doz, %58,2'sini iki dozla aşılayan İngiltere'de vaka sayılarındaki yükselme, aşıların Delta varyantına karşı koruyuculuğunun yeterince yüksek olup olmadığı sorusunu akla getiriyor. İlk veriler, aşılanmayanlara kıyasla aşılananlardaenfeksiyonun ve hastaneye yatış gerektiren hastalık tablosunun önemli ölçüde azaldığına işaret ediyor. Ancak koruyucu etki, aşılama tamamlandıktan en az iki hafta sonra başlıyor(https://doi.org/10.1016/S0140-6736(21)01358-1).
Public Health England (Halk Sağlığı İngiltere) verilerine göre, Oxford-AstraZeneca ve Pfizer-BioNTech aşıları iki doz uygulandıklarında hastaneye yatış ve ölümden yüksek oranda koruyucu.Bununla birlikte, tek doz uygulandıklarında Alfa varyantıyla karşılaştırıldığında koruyuculuk oranları daha düşük(https://doi.org/10.1101/2021.05.22.21257658).
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 4 Nisan 2021'de Bilim Kurulu toplantısından sonra Hindistan (Delta) varyantının Türkiye'de de ortaya çıktığını, varyantın tespit edildiği beş kişinin İstanbul'da karantinaya alındıklarını açıklamıştı. Bu tarihten sonra Türkiye'deki yaygınlığı açıklanmayan varyantın İngiltere'deki seyri, zaman içerisinde ülkemizde de baskın hale geçebileceğini düşündürüyor.
Herhangi bir coğrafyadaki kontrolsüz yayılımın dünyanın geri kalanı için oluşturduğu risk göz önüne alındığında her birimizin sağlık ve iyilik halinin başkasınınkine bağlı olduğunu söylemek mümkün. Pandeminin meydana getirdiği halk sağlığı krizi ve ekonomik krizin ortadan kaldırılmasının tek yolu küresel olarak aşıya erişimin ve hastalık kontrolünün sağlanması. Kurulmasının üzerinden bir yılı aşkın zaman geçen COVAX, bugüne kadar 88 milyon aşı temin edebildi ve 2021 sonuna kadar ulaşmayı hedeflediği 2 milyar doz hedefinin çok gerisinde. Geçtiğimiz günlerde G7 ülkelerinin, en az yarısı yıl sonuna kadar olmak üzere 870 milyon doz aşı için söz vermesi sevindirici olmakla birlikte daha gidilecek çok yol var. Sadece COVAX aracılığıyla aşıya erişebilecek yoksul ülkeler için değil hepimiz için bu gecikmenin bedeli ağır olabilir.