Çalışmayan fabrika zarar yazdı
Sayıştay’ın ÇAYKUR ve Türkşeker’in mali hesaplarında yaptığı denetimler, kurumların içinde bulunduğu olumsuz tabloya ayna tuttu. Çaykur borç batağındayken Türkşeker’e ait çalışmayan fabrika ise zarar etti.
Havva GÜMÜŞKAYA
Sayıştay, uzun yıllardır zarar eden Türkiye Şeker Fabrikası A.Ş.’nin (TÜRKŞEKER) denetimleri gerçekleştirildi. 2020 yılına kadar 13 şeker fabrikası özelleştirme kapsamında satılan ve 2021 yılında Varlık Fonu’na devredilen Türkşeker’in kota ve üretim miktarları dikkate alınmadan gerçekleştirilen personel istihdamının maliyetleri olumsuz etkilediği tespit edildi.
Sayıştay raporuna göre işçilik maliyeti açısından 2022 yılında toplam 1.628,5 milyon TL personel gideri yapıldığı bunun üretilen şekerin sınai maliyetinin yüzde 11,1’ini oluşturdu. Aynı sektörde faaliyet gösteren işletmelerin sınai maliyetlerindeki işçilik gideri oranının yüzde 10 olduğu belirtildi.
ÜRETİM YOK PERSONEL VAR
Raporda bölgede yeterli şeker pancarı üretimi olmadığından 2011 yılında faaliyetine ara verilen Samsun Çarşamba Şeker Fabrikası’nın tekrar işletmeye alınmamasına rağmen yapılan çeşitli giderler nedeniyle zarar ettiği tespit edildi. 2011 yılında faaliyetlerine ara verildiği tarihten itibaren 2022 yılına kadar aralıksız 11 yıllık dönemde sürekli zarar ettiği vurgulandı.
2020/2021 kampanya döneminde tekrardan üretim faaliyetine alınması için bakım onarım kapsamında revizyon çalışmalarına başlandığı ve yaklaşık 17 milyon TL harcama yapıldığı belirtildi. Ancak ithalat yoluyla getirilecek ham şekerin işlenmesi ve bölge dışından şeker pancarı taşınarak üretim yapılması gibi alternatifler gündeme gelse de uygulamaya konulmadığı için fabrikanın akıbeti konusunda henüz karar verilmediğine dikkat çekildi.
Sayıştay raporunda 2012 yılından itibaren fabrikada fiilen üretim yapılmasa da bölgede az miktarda üretilen şeker pancarının alımı ve diğer fabrikalara sevkine ilişkin giderlerin fabrika bünyesinde gerçekleştirildiği tespit edildi. Ayrıca kampanya dönemlerinde başka fabrikalara geçici görevlendirilseler de 2022 yılında 163 personelin istihdamına devam edildiği belirtildi.
Fabrikanın 2011 yılından bu güne kadar cari şeker pancarı alım fiyatları ile 1.401,1 milyon TL zarar ettiği tespit edildi.
ÇAYKUR BORÇ BATAĞINDA
Varlık Fonu’na devredilen bir diğer kurum olan ÇAYKUR’un da borç batağına saplandığı tespit edildi. Kuruluşun yıl içinde kredi kullanımı yıllar itibariyle arttığı, 2022 yılında ise en yüksek seviyesine ulaştığına dikkat çekildi. Kuruluş, başlangıçta yaş çay yaprağı alım bedellerini ödemek için yılın belirli zamanlarında borçlanma ihtiyacı duyarken, devamlılık göstermeye başlayan işletme faaliyeti zararlarının finansmanı nedeni ile giderek yılın tamamına yayılan ve genel nitelikte, kalıcı bir borçlanma ihtiyacı doğduğu tespitine yer verildi.
Çaykur, 2022 yılında teklif toplama suretiyle farklı bankalardan 16 milyar 828 milyon 922 bin TL ticari banka kredisi kullandı ve 17 milyar 229 milyon 22 bin TL kredi ana para geri ödemesi yaptı. Çaykur’un 2022 dönem sonu itibariyle çeşitli bankalara 4 milyar 851 milyon 500 bin TL kredi borcu bulunurken, ticari bankalardan kullanılan kredilerinden dolayı tahakkuk eden finansman gideri tutarı ise 844 milyon 545 bin 524 TL’ye ulaştı.
Sayıştay raporunda öneri olarak, “Borçlanma sarmalının kırılabilmesi için işletme faaliyeti kârının artırılmasına ve kredi kullanma ihtiyacının azaltılmasına yönelik tedbirlerin alınması ve bu suretle daha az kredi kullanılması gerek” ifadelerine yer verildi.
