Covid-19 ve Alzheimer’ın ortak bir yönü mü var?

Pandemi süresince koronavirüsün hücrelerimize girmek için kullandığı mekanizmalara dair birçok çalışma yapıldı. Koronavirüs, özellikle epitel hücrelerinizdeki ACE (angiotensin converting enzyme) adında bir proteine bağlanıyor ve virüs genetik materyalini hücre içine bu proteinin işlevini kullanarak gönderiyor. ACE geni, kan basıncını kontrol eden bir mekanizmayı düzenleyen bir protein üretiyor.

ACE, angiotensin denen bir hormonun aktif hale getirilmesini sağlayarak kan basıncının düzenlenmesine ve endokrin sistemle koordine şekilde vücut dengesinin korunmasına katkıda bulunuyor. Ancak ACE’nin daha önce bilmediğimiz bir işlevi bu ay içinde yayımlanan bir makale ile bilim dünyasıyla paylaşıldı (1). Bu proteindeki bir mutasyon Alzheimer hastalığı ile ilişkili olabilir.

ACE proteininin seviyesi yaş ile artma eğiliminde

Makalede, 446 aile ile yapılan bir çalışma sonucunda ACE genindeki mutasyonların Alzheimer ile ilişkisine bakılmış. Yedi ailede proteinin 1279. amino asidinde bir değişiklik saptanmış. Mutasyon saptanan on bir kişinin dokuzu Alzheimer hastalığına yakalanmış durumda. Yazarlar, bu bulguya bakarak, görülen mutasyonun Alzheimer riskini artıp arttırmadığını fare modelleri kullanarak araştırmışlar. İnsandaki mutasyonu farede tetikleyerek fare beyninin tepkisini gözlemlemişler. ACE proteinin seviyesinin yaş ile artma eğiliminde olduğunun bulunduğu araştırmada, mutasyon sonucunda fare beyinlerinde sinir hücrelerinde daha fazla ACE proteini yapılmaya başlanmış. İlginç olan, mutant ve normal fare beyinleri karşılaştırıldığında beynin belli bölgelerinin büyüklük açısından farklı olması. Mutant farelerde hipokampüs ve striatum denen bölgelerin küçüldüğü fark edilmiş. Yapılan çalışmalarda, mutasyona sahip sinir hücrelerinin diğer hücrelere göre daha fazla öldükleri gözlemlenmiş. Yine ilginç bir nokta, mutasyona sahip ACE proteininin kan basıncını düzenleme işlevini kaybetmesi. Yani bu protein, sinir hücrelerinde arttıkça ve kan basıncını düzenleme yetisini kaybettikçe sinir hücrelerinin ölümüne yol açıyor. Daha önceki çalışmalarda reseptörü bloke eden maddeler kullanıldığında fare modellerinde Alzheimer gelişiminin yavaşladığı, plak oluşumunun azaldığı ve hafızanın geliştiği gözlemlenmişti (2, 3). Bu bulgular, hipertansiyonun neden uzun vadede demansa yol açıyor olduğuna dair önemli bir hipotezi desteklemekte.

Hipertansiyon dengelemesi önemli klinik yönelim olabilir

ACE’nin sinir hücrelerinin ölümüne hangi mekanizma ile yol açtığı kesin olarak bilinmiyor. Ancak üretilen angiotensin’in sinir hücreleri üzerinde bir etki yarattığı ve bunun hücreleri öldürdüğü yönünde deneysel bilgiler makalede paylaşılmış durumda. Yine ilginç bir nokta da şu ki dişi fareler erkek farelerden daha fazla etkileniyorlar. İnsanlarda da kadınlar erkeklerden daha fazla oranda Alzheimer’a yakalanıyorlar. Bunun nedeni tam bilinmemekle beraber endokrin sistemin bir etkisinin olduğu yönünde fikirler bulunmakta. Makalede yazarlar, angiotensin eğer hücrelerin ölümüne yol açıyorsa bu maddeyi bloke edince sinir hücrelerinin korunmasına da yol açabilir mi sorusunu sormuşlar (1). Belli kimyasallarla bu maddenin oluşumunu engellediklerinde gerçekten de beyindeki küçülme azalmış. Bu bilgiler daha önceki makaleler ışığında Alzheimer’ın sebepleri adına önemli bir yeni bakış açısını ortaya koyuyor. Klinik olarak da hipertansiyon dengelenmesi bu nedenle uzun vadede Alzheimer tedavisi için önemli bir klinik yönelim haline gelebilir. Henüz çaresini bulamadığınız Alzheimer için çalışmalar hızla devam ediyor ve her konuda olduğu gibi Alzheimer konusunda da bilime güvenmenin bizi en etkili sonuca ulaştıracağı kesin.

(1) Cuddy LK ve ark. (2020). Aβ-accelerated neurodegeneration caused by Alzheimer’s-associated ACE variant R1279Q is rescued by angiotensin system inhibition in mice. Science Translational Medicine. 30;12(563). https://stm.sciencemag.org/content/12/563/eaaz2541.short

(2) Wang J ve ark. (2007) Valsartan lowers brain beta-amyloid protein levels and improves spatial learning in a mouse model of Alzheimer disease. Journal of Clinical Investigation. 117(11):3393-402. https://www.jci.org/articles/ view/31547

(3) Li NC ve ark. (2010) Use of angiotensin receptor blockers and risk of dementia in a predominantly male population: prospective cohort analysis. British Medical Journal. 340:b5465. https://www.bmj.com/content/340/ bmj.b5465